________________
-प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२० उ०१० सू०१ जी० सोपक्रमनिरुपक्रमायुष्यत्वम् १११ सोपक्रमम्-सोपक्रममायुर्विद्यते येषां ते सोपक्रमायुपः एतद्विपरीवा ये ते निरुपक्रमायुषः एतदर्थे द्वे गाथेस्तः तथाहि-'देवा नेरइया वि य असंखवासाउया य तिरियमणुया।
उत्तमपुरिसा य वहा चरिमसरीरा निरुवकमा ॥१॥ सेसा संसारथा हवेज्ज सोवकमाउ इयरे य ।
सोवक्कमनिरुवकमभेश्रो भणिओ समासेणं' ॥२॥ छाया-देवा नैरयिका अपि चासंख्यवर्षायुषश्च तिर्ययमनुजाः ।
उत्तमपुरुषाश्च तथा चरमशरीराश्च निरुपक्रमाः ॥१॥ शेषाः संसारस्था भवेयुः सोपक्रमायुष इतरे च ।।
सोपक्रमनिरुपक्रमभेदो भणितः समासेन ॥२॥ अयमर्थ:-यस्याऽप्राप्तकाले आयुषः भयो भवति स सोपक्रमायुर्वान् , एतद्विपरीतो निरुपक्रमायुर्वान् , देवा नैरयिका असंख्यातायुर्वन्त स्तियञ्चो मनुष्या उत्तमपुरुषा श्वरमशरीरिणो निरुपक्रमा भवन्ति एतद्व्यतिरिक्ताः सर्वे संसारिणः सोपक्रमा निरुपक्रमा अपि इति ॥२॥ होता है इस प्रकार जिस जीव की आयु बीच में ही खग, विष आदि द्वारा निर्जरायुक्त कर दी जाती है, वह जीव सोपक्रम आयुवाला है। तथा इससे विपरीत आयुवाला जीव निरुपक्रम आयुवाला है। इस संबंध में ये दो गाथाएँ हैं-'देवा नेरड्या वि य' इत्यादि। तात्पर्य इन गाथाओं का ऐसा है कि देव, नारकी, असंख्यात वर्ष की आयुवाले भोगभूमियां तिथंच मनुष्य जीव, उत्तम पुरुष एवं चरमशरीरी ये सब निरूपक्रम आयुवाले होते हैं । अर्थात् विष शस्त्रादि के प्रयोग से इनकी भुज्यमान आयु बीच में छिदती भिदती नहीं है। जितनी इनकी आयु होती है उतनी ही वह पूरी होकर समाप्त होती है निमित्त 648 छ,२ वान माथुन। ५४भ भड्का, विष, मन, are, विगैरेथा નિર્જરાવાળા કરર્વામાં આવે છે. તે જીવ સેપક્રમ આધુવાળા કહેવાય છે. અને તેથી જુદા આયવાળા જીવ નિરૂપક્રમ આયુવાળા કહેવાય છે. આ સંબંધમાં નીચે प्रभारी ने गाथामा छ-'देवा नेरइया वि, य' त्यालमा आयासानु तात्पर्य એ છે કે દેવ, નારકી અસંખ્યાત વર્ષની આયુવાળા ભેગભૂમિ તિર્યંચ, મનુષ્યજીવ, ઉત્તમપુરુષ અને ચરમશરીરી આ બધા નિરૂપકમ આયુવાળા
હોય છે. અર્થાત વિષ, શસ્ત્રાદિના પ્રયોગથી તેઓની ભૂજ્યમાન (ભેગવાતી) . આયુ વચમાં છાતી કે દાતી નથી, તેઓનું જેટલું આયુષ્ય હોય છે,
.
