Page Text
________________
प्रशमरतिप्रकरणम्
न हि सोऽस्तीन्द्रियविषयो येनाभ्यस्तेन नित्यतृषितानि । तृप्ति प्राप्नुयुरक्षाण्यनेकमार्गप्रलीनानि ॥४८॥ कश्चिच्छुभोऽपि विषयः परिणामवशात्पुनर्भवत्यशुभः ।
कश्चिदशुभोऽपि भूत्वा कालेन पुनः शुभीभवति ॥४९॥ विषयसक्रेत्यादि । शब्दाद्ये कै कविषयसङ्गाद्रागद्वेषवशगत्वादातुरास्ते ३ कुरङ्गादयो विनाशङ्गताः । मान्द्याभिभूतापथ्याश्यातुरवत् । किं पुनरनियमितात्मेति नात्मा नियमं ग्राहितो न निवारितः शब्दादिविषयेषु प्रीतिमनुबध्नन् पञ्चानामिन्द्रियाणां वशवर्ती, अत एवार्तोऽप्राप्तान् विषयानभिलषन् प्राप्तांश्चावियोगतश्चिन्तयन्निति ॥४७॥
(४८) टीका-न च कश्चिच्छब्दादिविषयः १सोऽस्ति योऽभ्यस्यमानः सर्वथा तृप्ति करिष्यतीति एतत्प्रदर्शयन्नाह-न हीति । नैवास्तीन्द्रियविषयः स शब्दादिर्येनाभ्यस्तेन पुनः पुनरासेव्यमानेन । नित्यतृषितानि नित्यमेव साभिलाषाणि सपिपासानि तृप्ति प्राप्नुयुः अक्षाणीन्द्रियाणि । अनेकमार्गे शब्दादावनेकभेदेन प्रकर्षेण लीनानि तन्मयतां गतानि तदासक्तानि । पुनः पुनराकाङ्क्षन्त्येव स्वविषयानिति, अपि चैतानीन्द्रियाणि स्वविषयेषु नैकरसानि ॥४८||
(४९) टीका-यस्मादिष्टमप्यनिष्टमनिष्टमपीष्टं मन्यन्त’ २इत्येतद् दर्शयन्नाहकश्चिदिति । इष्टोऽपि कश्चिद्विषयो वेणुवीणागायनादीनां यथा ध्वनिर्बुभुक्षार्तस्य पिपासितस्य विनष्टाः सन्तस्ते हरिणादयः । किमिति प्रश्ने । पुनरिति वितर्के । अनियमितात्मा जीवः । पञ्च च तानीन्द्रियाणि च पञ्चेन्द्रियाणि तेषां वशोऽत एवार्तः-पीडितः स पञ्चेन्द्रियवशातॊ न विनश्यति ?, अपि तु विनश्यतीति ॥४७।।
(४८) (वि०) किञ्च-न स कश्चिद्विषयोऽस्ति येन जीवस्तृप्तो भवतीत्यावेदयन्नाह-न हीति । नैवास्ति स इन्द्रियविषयो येनाभ्यस्तेन-पुन:पुनरासेवितेन नित्यतृषितानि-सर्वदा पिपासितानि, किम् ?-तुष्टिं प्राप्नुयुः-तुष्टिमागच्छेयुः । कानि ?-अक्षाणि-इन्द्रियाणि । कीदृशानि ?अनेकमार्गप्रलीनानि-बहुविषयासक्तानि, पुन:पुनः स्वविषयानाकाङ्क्षन्तीत्यर्थ इति ॥४८||
(४९) (वि०) अपि च एतानि स्वविषयेष्वपि नैकस्वरूपाणीत्यावेदयन्नाह-कश्चिदिति । कश्चिद्विषयः शुभोऽपि-इष्टोऽपि परिणामवशात्-विरूपादिपरिणतिवशात् अनिष्टो भवति ।
(४८) (अव०)-इन्द्रिययोग्यो विषयो भावः । येनाक्षाणीन्द्रियाणि तृप्ति प्राप्नुवन्ति अनेकस्मिन्मार्गे प्रकर्षेण लीनानि ॥४८॥
(४९) (अव०)-विषयो रूपादिः परिणामवशात् मृतकलेवरादिवशादशुभः स्यात् कचवरादिः अशुभोऽपि वर्यः स्याद् धूपनादिना ॥४९॥
| SR No. | 009263 |
| Book Title | Prasharamrati Prakaranam |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Haribhadrasuri, Anandsagarsuri, Sagaranandsuri |
| Publisher | Shrutbhuvan Sansodhan Kendra |
| Publication Year | 2015 |
| Total Pages | 333 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 4 MB |