________________
૩૬
જૈન તત્વ જ્ઞાન સરળ ભાષામાં રમણે કહ્યું છે કે દેહ અને આત્મા વચ્ચેનું ભેદજ્ઞાન થવું એ જ આત્મસાક્ષાત્કાર છે.
જ્ઞાનીઓ કહે છે કે પહેલાં જગતના બિહામણા (દેખાવમાં જ સોહામણા) સ્વરૂપનો સાક્ષાત્કાર કરીને તમારા મગજમાંથી જગતને બહાર ફેંકી દો. આમ થશે તો જ ઈશ્વરમાં લીન બની જશો. ઈશ્વર-સાક્ષાત્કાર થશે. એ આયનો છે. એમાં તમને તમારી કાતિલ જાત દેખાશે. દોષોના કાળા ડીબાંગ ડાઘ દેખાશે. તમારો આત્મા ઈન્સાન કે મહાન નથી પણ શેતાન કે હેવાન છે એવું સ્પષ્ટ જણાશે. આનું નામ આત્મસાક્ષાત્કાર છે.
ત્રણ ગુંજનો : પૂર્વના કાળમાં ભારતીય પ્રજામાં જે મોટા પ્રમાણમાં સદાચારી જોરમાં હતા તેના કારણમાં ત્રણ વાતોનું ગુંજન હતું. (૧) પરલોકે કયાં જન્મ લેવો ? (૨) પરમાત્માની ભક્તિ. (૩) પરમપદનું લક્ષ.
બ્રાહ્મણ પંડિતોના ઘરે પાળેલા પોપટો પણ આત્માની ઉપર ચર્ચા કરતા હતા. પંડિત મંડનમિશ્રને મળવા આવેલા અન્ય પંડિતે ગ્રામજનોને પૂછ્યું કે, “પંડિત મંડનમિશ્રનું ઘર ક્યાં છે ?”
જવાબ મળ્યો કે જે ઘરની પરસાળમાં રહેલા પિંજરોના પોપટો અને વિદ્યાર્થીઓ આત્માની ચર્ચા કરતા હોય તે ઘરને તમારે મંડન મિશ્રનું ઘર સમજવું.
આ વાત જે લોકમાં કરી છે તે આ પ્રમાણે છે : स्वतः प्रमाणं, परतः प्रमाणं किराङ्गना यत्र गिरो गिरन्ति । शिष्योपशिष्यरुपगीयमानं अवेहि तन्मण्डनमिश्रधाम ।
આત્મા, મોક્ષ, બ્રહ્માડ વગેરે વિષયો ઉપર જબરદસ્ત સેમીનાર રાજાઓ યોજતા. તેમાં વાદ ગોઠવતા; પ્રશ્નોત્તરી કરાવતા. મોટાં ઇનામો પણ આપતા.
એક વાર જનકરાજાએ હજાર પંડિત બ્રાહ્મણોને ભેગા કર્યા. વાદનું આયોજન કર્યું. જે વાદમાં ઉત્તમ દેખાવ કરે તેને એક હજાર હૃષ્ટપુષ્ટ ગાયો - જેમના શીંગડા સોનાથી મઢેલાં હોય; જેમની કાંધે બહુમૂલ્ય રેશમી કાપડ મુકાયું હોય તેવી - ભેટ આપવાની જાહેરાત કરી.
જુદા જુદા વિષયો ઉપર વાદ ચાલ્યો. કલાકો સુધી ભારે રમઝટ બોલાઈ. બ્રાહ્મણ શ્રેષ્ઠ તરીકે યાજ્ઞવક્ય જાહેર થતાં એક હજાર ગાયોની ભેટ રાજાએ જાહેર કરી.
યાજ્ઞવલ્કયે પોતાના શિષ્યોને જણાવ્યું કે તેઓ બધી ગાયોને ઘરભણી વાળી દે.