________________
૧ આત્મા છે, જે તે નિત્ય છે.
પણ તે જ ક્ષણે ગાર્ગી નામની એક પંડિતાએ “સબૂર !” કહીને ગાયોને વળાવાતી રોકી. તેણે કહ્યું કે, “યાજ્ઞવલ્કય પંડિત વાદમાં મને જીત પછી જ બ્રાહ્મણશ્રેષ્ઠ તરીકે જાહેર થાય.
વાદ ચાલ્યો. યાજ્ઞવલ્કય જ દિગ્ગજ પંડિત તરીકે ઉપસવા લાગ્યા એટલે અકળાયેલી ગાર્ગીએ બ્રહ્માંડના એવા કૂટ પ્રશ્નો (માથુ ફોડવા માટે જ ફેંકાતા બમ્પર દડા જેવા) પૂછવાનું શરૂ કર્યું. જેનો જવાબ સર્વજ્ઞપુરુષ સિવાય કોઈ આપી ન શકે,
યાજ્ઞવલ્કયના મનમાં ખ્યાલ આવી ગયો કે હારતી ગાર્ગી હવે ભૂરાટી બની છે. હવે વાદ એ વાદ નથી રહ્યો; વિવાદ; અને કદાચ વિતંડા બન્યો છે. આ ખૂબ અનુચિત થતું હતું એટલે યાજ્ઞવલ્કય ઋષિએ ગાર્ગીને કહ્યું,
ઓ ગાર્ગી ! બ્રહ્માંડના કૂટ પ્રશ્નો ન પૂછ, આનાથી તું જ મૂંઝાઈ જઈશ. તારું માથું ભ્રમિત થઈ જશે.”
गार्गि । माडतिप्राक्षी: मूर्धा ते व्यपद्येत । (આ આર્ષવાક્ય હોવાથી તેમાં વ્યાકરણના નિયમો જોવાય નહિ.)
ગાર્ગી એકદમ સમજી ગઈ. સાવ શાન્ત પડી ગઈ. પંડિતશ્રેષ્ઠની ક્ષમા માંગી. એક હજાર ગાયો પંડિતશ્રેષ્ઠને પ્રાપ્ત થઈ.
ભારતીય પ્રજા અર્થ અને કામ અંગેના પુરુષાર્થમાં સ્વાવલંબી હતી. સંતુષ્ટ હતી. આથી તે તત્ત્વચર્ચા કરતી હતી. અરે ! મુસ્લિમ બાદશાહ અકબર પણ રાજસભામાં હિન્દુ પંડિતોની સાથે તત્ત્વચર્ચા કરવાનો સમય ફાળવતો. સૂરદાસ વગેરેના ભજનોની પંક્તિઓ ઉપર મોટી ચર્ચા છેડતો. તેમાં તેને અતિશય આનંદ થતો.
આ દેશની પ્રજા પોતાના આત્માનું કેમ કલ્યાણ (શ્રેય) થાય ? તેની ચિંતા કરતી, પર-આત્માઓને પ્રેમ કરતી (પ્રેય) અને પરમાત્માનું ધ્યાન કરતી. (ધ્યેય).
શ્રેય, પ્રેમ અને ધ્યેય એટલે ‘હું'નું શ્રેય કરવાનું, ‘તું'ને પ્રેય ગણવાનો અને તેને ધ્યેય’ બનાવવાનો.
આમ થાય એટલે ‘હું'નો અહંકાર જાય; “તું” પ્રત્યેનો ધિક્કાર જાય અને “તે' પ્રત્યે ખૂબ સત્કાર જાગે. આ રીતે માનવજીવન ધન્ય બની જાય.
- આ ત્રણેય વાતોના ગુંજન ખતમ થવા લાગ્યા છે. ખાસ કરીને શ્રીમંતોમાંથી; શિક્ષિતો (બુદ્ધિજીવીઓ)માંથી અને શહેરીઓમાંથી. (પુષ્કળ કુસંગના અને કુનિમિત્તોના ઘેરાવાના કારણે.)