________________
૩૧
૧ આત્મા છે, જે તે નિત્ય છે
જૈન ધર્મમાં આ વાત પાયામાં જ શીખવાડાય છે. તે અંગેનાં કથાનકોમાં ચંડકૌશિક સાપનો ક્રોધનો સંસ્કાર ઉત્તરોત્તર કેવો વ્યાપક અને ઊંડે બનતો ગયો ? તે વાત વિસ્તારથી કરાય છે.
પેલી દિયરમાં આસક્ત બનેલી ભાભી ! દિયર સાધુ થઈ જતાં તેની આસક્તિનો સંસ્કાર દબાયો. તે જીવ પછીના ભવોમાં કતરી, વાંદરી, ભૂતડી થઈ. દરેક ભવે પેલા દિયર સાધુની તરફ દોડી; અને નિષ્ફળતા મળતાં તરફડીને મરી.
પૂર્વભવમાં સાપ હોવાના કારણે જેનામાં ભૂખનો સંસ્કાર ગાઢ બન્યો હતો તે સંસ્કાર કૂરગડુ મુનિ તરીકેના માનવભવમાં એકદમ જાગ્રત થયો. તે મુનિને સવારના પહોરમાં જ ખાવા જોઈતું હતું. સંવત્સરી પર્વમાંય તે તપ કરી શકતા નહિ.
સંસ્કારોનું જોર, તીર્થભૂમિમાં, મુનિવેશમાં, જપ કરતાં ય જોવા મળે છે તે જ બતાવે છે કે જીવને પૂર્વભવો હોવા જોઈએ. જ્યાં તેણે ખરાબ સંસ્કારો પાડ્યા હોય; જે હવે કેડો મૂકતા ન હોય.
જન્મેલા બાળકને માતાનું સ્તન્યપાન કોણ શીખવે છે ? કિશોરવય થતાંની સાથે કામવાસના કોણ જાગ્રત કરે છે ?
પિતાએ દીકરી નૈલોક્યસુંદરીને જન્મથી જ પુરુષજાતથી સાવ વેગળી રાખી; તેવાં કામુક નિમિત્તોથી દૂર રાખી. ભોંયરામાં જ તેના જન્મથી સોળ વર્ષ રાખી તો ય તે અત્યન્ત કામુકી બની. આમાં પૂર્વભવના પડેલા સંસ્કારોના જાગરણ સિવાય બીજું કોણ કારણ છે ?
ગોશાલકે કરેલી ગુરુદ્રોહની પ્રવૃત્તિની પાછળ ઈશ્વર તરીકેના ભવમાં પડેલા ગુરદ્રોહના સંસ્કારો કારણભૂત હતા.
ચંડકૌશિક સાપનો ક્રોધ પૂર્વના બે ભવના સંસ્કારોનું ફળ હતું.
દેવ-દેવીના ભવમાં જેણે તીવ્રતાથી કામ સેવ્યો હોય તે પછીના ભવમાં માનવ થઈને મુનિવેશ ધારણ કરે તો ય પેલો કામ-સંસ્કાર જાગ્રત થઈને તેને પછાડે.
કમઠ અને અગ્નિશર્માનો વૈરાનુબંધ ભવોભવ સુધી ચાલ્યો. રૂપસેનસુનંદાનો કામાનુબંધ ભવોભવ દારુણ બની રહ્યો.
જેનું નામનિશાન ન મળે; નિમિત્ત ન મળે છતાં જે જોવા મળે તેમાં પૂર્વભવના સંસ્કારો જ કામ કરતા હોય છે. આથી જ પૂર્વભવની સાબિતી થાય છે.