________________
૧ આત્મા છે, ૨ તે નિત્ય છે
૨૭
અંગો અને ઉપાંગો સ્પષ્ટ રીતે દેખાય છે. તો પછી એક તદન નિશ્ચેષ્ટ છે અને બીજું હાલે છે, શ્વાસ લે છે, આંખો મટમટાવે છે તેવું કેમ ? એવી કોઈ એક ચીજ છે કે જે એકના દેહમાં છે અને બીજાના દેહમાં નથી.
કોઈ તે વસ્તુને શક્તિ કહો, કોઈ વાયુ કહો, કોઈ વિદ્યુત કહો. અમે તેને આત્મા કહીએ છીએ. જે દેહમાં તે છે તે દેહમાં ક્રિયા જણાય છે. જે દેહમાં તે નથી તે દેહ મડદું દેખાય છે.
રમણ મહર્ષિ જ્યારે બાર વર્ષનો વેંકટ હતો ત્યારની આ વાત છે. ઘરની પરસાળમાં તે રમતો હતો. ઘરમાં આવવા-જવાનો તે એક જ રસ્તો હતો. એકાએક ૨૦-૨૫ માણસો (ડાઘુઓ) ધીરે ધીરે આવ્યા. વેંકટે તેમને પૂછ્યું, “કેમ આવ્યા છો ?”
જવાબ મળ્યો, “તારા બાપા ગયા.”
વેંકટે કહ્યું, “બાપા અંદર જ છે. બહાર નીકળ્યા નથી તો ક્યાંથી ગયા ? આ એક જ જવાનો રસ્તો છે.”
ડાઘુઓની સાથે વેંકટ ઘરમાં ગયો. ગાદલા ઉપર બાપા ચત્તાપાટ સૂતા હતા. તે જોઈને તે બોલ્યો, “આ રહ્યા બાપા, બાપા ક્યાં ગયા છે ?” વેંકટના બાળસુલભ અજ્ઞાનથી ડાઘુઓ ડઘાઈ ગયા.
હવે વેંકટે બાપાની તરફ નજર ચોંટાડી, એકીટશે જોયા જ કર્યું. મનથી સવાલો કર્યા. મનથી જવાબો મળ્યા. છેલ્લે એણે નિર્ણય કર્યો કે બાપા હોવા છતાં ‘બાપા ગયા.’ એવું જે કહેવાઈ રહ્યું છે તેનો અર્થ એ થાય કે શરીરનાં તમામ અંગો અને ઉપાંગોથી અતિરિક્ત એવી કોઈ વસ્તુ શરીરમાં હતી જે જતી રહેવાથી આમ કહેવાઈ રહ્યું છે.”
આ રીતે વેંકટે ‘આત્મા’ સ્વીકાર્યો. રમણ મહર્ષિ બનવા તરફ ધર્સી જતાં વેંકટરામનું એ દિશામાં આ પ્રથમ સોપાન બની ગયું.
આવું જ રામચન્દ્રજી માટે બન્યું. લક્ષ્મણ મૃત્યુ પામ્યા. તોય તેને જીવતો માનીને, તેના મડદાને છ માસ સુધી ખભે ઊંચકીને ફર્યા.
રામની સાન એક દેવ ઠેકાણે લાવ્યો. તેણે બીજું મડદું ખભે લીધું. રામની પાસે ગયો. રામે તેના મડદાને મડદું કહેતાં તે દેવે લક્ષ્મણના દેહને પણ મડદું કહ્યું. પછી દેવે તે બન્નેની બધી વાતે સરખામણી કરી બતાડીને કહ્યું કે, “જો મારી પાસેનું મડદું એ મડદું જ હોય તો તેવું ને તેવું લક્ષ્મણનું શરીર મડદું કેમ ન હોય ?'