________________
પહેલો ચિત્રપટ : આત્માનો વિકાસક્રમ
૧૪૫ (૧) ભવ્યને દેવ-ગુર્નાદિકનો સંયોગ મળ્યો. તેને મોક્ષનું ફળ મળ્યું. (૨) અભવ્યને દેવ-ગુર્નાદિકનો સંયોગ મળ્યો પણ મોક્ષનું ફળ ન મળ્યું.
(૩) જાતિભવ્યને દેવ-ગુર્વાદિકનો સંયોગ મળ્યો હોત તો જરૂર મોક્ષ થાત, પણ સાધ્વી બનેલી કુમારિકાની જેમ તેને તે સંયોગ ન મળ્યો તેથી તેનો મોક્ષ ન થયો. મોક્ષ નહિ થવાથી જાતિભવ્યને અભવ્ય તો ન જ કહેવાય. જેમ, પેલી સાધ્વીજીને સંતાન નથી એટલે “વાંઝણી' તો ન જ કહેવાય.
“સ્વભાવ” સામે સવાલ ન થાય. સવાલ થાય કે આવા ભેદો કોણ પાડતું હશે ? ઈશ્વર ? કે કોઈ બીજું ?
જવાબ એ છે કે જૈનદર્શન આ રીતે ક્યાંય ઈશ્વરનું કર્તુત્વ માનતું નથી એટલે તેણે અહીં કાંઈ કરવાપણું નથી. બીજું પણ કોઈ આવો ભેદ કરતું નથી.
આ ભેદ સ્વાભાવિક છે. દરેક વસ્તુનો સ્વભાવ હોય છે. ત્યાં કોઈનું કર્તુત્વ કે પ્રેરકત્વ હોતું નથી.
બે ય દૂધ છે : ગાયનું દૂધ અને ઊંટડીનું દૂધ. છતાં ગાયના દૂધમાંથી દહીં બને છે. જ્યારે લાખ પ્રયત્નો કરાય તો ય ઊંટડીના દૂધમાંથી દહીં બનતું જ નથી.
બે મગના દાણા છે. કોરડું મગ અને બિન - કોરડું મગ. બન્નેની ઉપર એકસરખી સીઝાવવાની પ્રક્રિયા કરવામાં આવે તો બિનકોરડુ મગ સીઝે છે. કોરડું મગ ત્રિકાળમાં સીઝતું નથી.
કાંટામાં તીણતા કોણે કરી ? અગ્નિને ઊંચો કોણ મોકલે છે ? પવનને તિરછો કોણ જવા દે છે ? સૂર્ય પ્રકાશે છે; ચન્દ્ર ઠંડક દે છે, અગ્નિ બાળે છે. કેમ ?
આ બધી વાતનો એક જ જવાબ છે કે તે તે વસ્તુનો તેવો તેવો સ્વભાવ છે. કોરડું મગનો સ્વભાવ જ એવો છે કે તે સીઝે જ નહિ. ઊંટડીના દૂધના અણુ-પરમાણુ જ એવા છે કે તેમાંથી દહીં બને જ નહિ. “સ્વભાવ સામે કોઈ તર્ક કરાય નહિ.
ભવ્ય જીવમાં મોક્ષમાં જવાની યોગ્યતારૂપ સ્વભાવ છે, સામગ્રી મળે તો નક્કી તે જીવ મોક્ષે જાય.
ત.જ્ઞા.-૧૦
