________________
((૫) મોક્ષ છે : (૬) તેનો ઉપાય સર્વવિરતિ છે.)
[પ. મોક્ષ છે. આત્માનું અજર, અમર, અવ્યાબાધ સ્થાન તે મોક્ષ.
આત્મા સર્વ કર્મક્ષય કરે છે ને સર્વદોષોથી અને સર્વદુઃખોથી સર્વથા અને સર્વદા જે છુટકારો પામે છે તેનું નામ મોક્ષ, આવો આત્મા સિદ્ધશિલાની ઉપરના લોકાકાશમાં સદા માટે સ્થિર થાય છે. હવે તેના આત્માના અનંત ગુણો કોઈ પણ આવરણ ધરાવતા નથી એટલે તે બધા પ્રગટ થાય છે. તેના આનંદની અનુભૂતિ તે પરમાત્મપદ પામેલા આત્માઓ કરે છે. મોક્ષ સુખ કેવું છે ?
મોક્ષનું સુખ કેવું હોય ? એનો જવાબ એ છે કે મોક્ષના સુખ જેવું હોય. એટલે કે એ સુખને કોઈ અન્ય સુખની ઉપમાથી વર્ણવવાનો ન્યાય આપી શકાય તેમ નથી. હા, એટલું કહી શકાય કે સંસારમાં ભોગી આત્માઓ જે સર્વોત્કૃષ્ટ ભોગસુખ અનુભવતા હોય તેના કરતાં અનંતગુણ મોક્ષસુખ હોય છે.
ખૂજલી ખણવાનો આનંદ મોં ઉપર દેખાડી શકાય; વર્ણવી પણ શકાય. પરંતુ ખૂજલી નહિ હોવાનો; આરોગ્યનો આનંદ શી રીતે વર્ણવાય ?
‘આબરૂનો આનંદ કેટલો બધો હોય ? એનું વર્ણન શી રીતે થાય? • હા, નકારાત્મક રીતે મોક્ષના સુખની વાત કરી શકાય કે ત્યાં રોગ નથી, ઘડપણ નથી, મોત નથી.. અરે સર્વ દુઃખનું મૂળ જે ઇચ્છા છે તે જ ત્યાં સર્વથા નથી. આમ વેદાન્તના ન ઇતિ નેતિરૂપે મોક્ષની આદરણીયતાને જણાવી શકાય ખરી.
જેનું એક યુવાન સાથે સગપણ થયું છે તે કન્યાને યુવાનોના ટોળા સમક્ષ ઊભી રાખીને પુછાય કે, “આમાં તારો ભાવિ પતિ કોણ ?” તો તે શરમથી આંગળી ચીંધીને જવાબ નહિ દઈ શકે કે, “આ મારો પતિ.” પણ જો તેને દરેક યુવાન તરફ તેની બહેનપણી આંગળી ચીંધે અને પૂછે કે, “આ તારો પતિ છે ?” તો તે ના... ના... ના.. જરૂર કહેશે. એમાં જ્યારે એના ભાવિ પતિ તરફ આંગળી ચીંધાશે ત્યારે મૂંગી રહેશે. તેના મોં ઉપર શરમના શેરડા ઊઠી આવશે. આ ઉપરથી બહેનપણી સમજી જશે કે તે જ તેનો પતિ છે.
એ રીતે કોઈ એમ જરૂર પૂછી શકે છે કે, “મોક્ષમાં આ દુઃખ છે?
