________________
ઉપકારી જનો છે. તે ઉપકારી જનોએ કેવી વિષમસ્થિતિમાં આપણી ઉપર અનુગ્રહ કર્યો છે-એ નિરન્તર યાદ રાખી અવસરે અવસરે સભાજેવા જાહેરસ્થાનમાં પણ એ જણાવવું જોઈએ. આપણે કેવા હતા અને અત્યારે કેવા છીએ-એ બેનો વિચાર કરીએ તો સમજાશે કે આપણી ઉપર તે તે પુણ્યાત્માઓએ કેવા અને કેટલા ઉપકાર કર્યા છે. એને જાહેરમાં પણ કહેવા જેટલું સૌજન્ય આપણે કેળવી શકતા ન હોઈએ તો પારમાર્થિક રીતે ધર્મ કરવાની આપણામાં કોઈ યોગ્યતા નથી–એ માન્યા વિના ચાલે એવું નથી. ઉપકારીએ કરેલા ઉપકારોને આ રીતે યાદ કરવાના બદલે તેમના અવર્ણવાદ કરવાનું જ્યારે શરૂ થાય છે ત્યારે તો ખૂબ જ વિકટ પરિસ્થિતિ સર્જાય છે. ઉપકારોને સભામાં પણ આ રીતે વર્ણવવાથી તેવી વિકટ સ્થિતિ સર્જાતી રહી જાય છે. સામાન્ય-જીવનમાં પ્રાપ્ત કરેલા આ ધર્મના કારણે ભવિષ્યમાં લોકોત્તરધર્મની આરાધના ખૂબ જ સારી રીતે કરી શકાય છે. કંઈકેટલાય લોકોની સહાયથી ચાલતા જીવનપ્રવાહમાં કૃતજ્ઞતા” કેળવવાનું ખૂબ જ જરૂરી છે. અવસરે અવસરે યોગ્ય રીતે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરતાં ઉપકારીઓનું નિરન્તર સ્મરણ રહે તો સભામાં પણ તે તે ઉપકારોને જણાવતાં તકલીફ ન પડે. આપણે કોઈની ઉપર ઉપકાર કરીએ છીએ-એ વિચારવાના બદલે આપણી ઉપર ઘણાના ઉપકાર છે-એ વિચારવું જોઈએ. આપણા ઉપકારોના ભારથી કોઈને દબાવવા કરતાં બીજાના ઉપકારોના ભારથી ખરેખર આપણે દબાઈએ તો અહંકારથી દૂર રહી શકાય. એ જાતનો અહંકાર આપણી કૃતજ્ઞતાનો અવરોધક છે. આપણે
