Page Text
________________
૭૪
વૈશાખ સુદ પાંચમ : અચલગઢ લુણિગવસતિની ભમતીમાં બાવન દેરી છે. દરેક દેરીની છતમાં મનહારી શિલ્પસજ્જા છે. વિમલવસતિમાં ન હોય તેવું શું શું છે ? તે શોધતી આંખોને પુષ્પછત્ર જોવા મળ્યા. દેરી નંબર ૨૪+૨૫+૨૬+૩૬૩૭+૩૮+ ૩૯+૪૨ની છતોમાં ફૂલનાં છત્ર રચ્યા છે. કપડાનું છત્ર જેમ સંપૂર્ણ ગોળાર્ધમાં હોય છે તેમ આ ફૂલોની પાંખડીમાંથી છત્ર જેવો ગોળાર્ધ રચ્યો છે. આ પુષ્કછત્રની આખી ચોખંડી લાઈન છતમાં ગૂંથી છે. ખૂબ સુંદર દેખાય છે. બીજી નવીનતા, દેરી નં. ૪૧ના છજાની ઉપર ઊભેલા હંસ, વિમલવસહિમાં મૂળમંદિર સન્મુખ રહે તે રીતે પ્રવેશ ચોકીની લાઈનમાં છજા પર હાથી છે. પરંતુ સફેદઝગ સંગેમરમરમાં હંસ, કમાલ કરે છે. ત્રીજી નવીનતા, સૂરજમુખી. જેઠાણીના ગોખલાની સામે નવચોકીમાંથી ત્રણ ચોકીની ત્રણ છત આવે છે. બીજી છત અને ત્રીજી છતમાં બે સૂરજમુખી છે. એક સૂરજમુખી ઉઘડી રહ્યું છે, બીજું મીંચાઈ રહ્યું છે. રંગમંડપના ઝુમ્મરના પાષાણની જેમ આ એક પાષાણની કૃતિ છે. સૂરજમુખીની લાંબી પાંદડીઓ. તેની પાછળ પાંદડીઓ. તેની પાછળ પાંદડીઓ. ચારચાર જાળી બની છે જાણે. આ પથ્થર છે તેવું લાગે જ નહીં. બીજી છતની સૂરજમુખીમાં ચોવીસ ગુલાબ પણ છે, ભૂમિસન્મુખ. આ ગુલાબની ઉપર ચોવીસ પ્રભુ બેઠા છે તે ધ્યાનથી નિરખો તો જ દેખાય. મુલાયમ પત્રવલ્લીઓનું જટાજુટ પથ્થરને ફૂલ બનાવી દે છે. ચોથી નવીનતા, કુંડરચના. નવચોકીની બરોબર વચ્ચેની છતમાં વિશાળ કોતરકામ છે. આ ગિરનારનો રેવતીકુંડ છે. આને રાજરાણીઓનાં સ્નાનગૃહના ફુવારાઓ પણ કહે છે.આની ભવ્યતા ગજબ છે. દેરી નં. ૪૬ની સામેની બીજી છતમાં તો વળી માનસરોવર છે. બાર થર સુધી ફૂલગુલાબી પથ્થરને અંદર અંદર ઉતાર્યો છે. ત્યાંથી ત્રણ થરનું ઝૂમખું નીચે આવે છે. આને સમચોરસ આકૃતિઓનો કલાનમૂનો માનવામાં આવે છે. પાંચમી નવીનતા, પ્રવેશચોકી અને રંગમંડપ વચ્ચેની જમીન પર એક લંબચોરસ કાળી ફરસી. નજર ન લાગે તે માટે જ રંગ અહીં મૂક્યો. છઠ્ઠી નવીનતા, આ ફરસની ઉપરની ત્રણ છત, પુષ્પમંડપનો આભાસ સર્જાય છે અહીં. સાતમી નવીનતા, શૃંગારચોકીમાં ૪૮મી દેરી તરફની છતમાં છે. નાટ્યશાસ્ત્રની તમામ નૃત્યમુદ્રાઓ અહીં સજીવન થાય છે. ખૂબ ઊંચે છતમાં ત્રણ
રાઉન્ડ નાચતી દેવીઓ દેખાય છે. પહેલું યૂથ બત્રીસ નર્તિકાઓનું છે. દરેક ઊભી છે. બીજો રાઉન્ડ ભૂમિસન્મુખ છે. છતમાં કમળ રહ્યું છે. તેની ઉઘડતી પાંદડીઓમાં ૨૪ નર્તિકાઓ દેખાય છે. પહેલા રાઉન્ડની નર્તિકાઓ અને બીજા રાઉન્ડની નર્તિકાઓનાં માથાં એકબીજાની તદ્દન નજીક છે. ત્રીજું યૂથ કમળની પાંખડીમાં જ છે. બાર નર્તિકાઓ. કુલ ૬૮ નર્તિકા થાય છે. એમના હિલ્લોળ, ભંગી, શણગાર, પદન્યાસ, હસ્તમુદ્રા બધું જ અવર્ણનીય છે. સૂરજમુખી અને આ ૬૮ નર્તિકાઓ તો રંગમંડપનાં ઝુમ્મરની હારોહાર ઊભા રહે તેવાં તેજથી છલકે છે.
લણિગવસહિની પાછળ હસ્તિશાલા છે. તેની વચ્ચે કલ્યાણત્રય-સ્તંભ છે. દીક્ષા, કૈવલ્ય અને મોક્ષ આ ત્રણ અવસ્થાઓને આ સ્તંભમાં ત્રણ માળે સમાવી છે, પ્રભુની ચૌમુખ મૂર્તિ દ્વારા. ગિરનાર પર કલ્યાણત્રયનું ભવ્યતીર્થ તેજપાળ મંત્રીએ જ રચાવેલું તેવા ઉલ્લેખો મળે છે. પરંતુ ગિરનાર પર તેની નિશાની સુદ્ધાં જડતી નથી. કલ્યાણત્રયની મૂળ વિભાવનાને અનુરૂપ આવા સ્તંભને શિલ્પમાં અવતરિત કરવાનો યશ મંત્રી તેજપાળને મળે છે તેવું ઇતિહાસના જાણકારોનું માનવું છે.
લૂણિગવસતિમાં કલાસમાધિની અનુભૂતિ થાય છે. સુંદરતાના સાથસથવારે સમત્વ સુધીનું સંચરણ. લૂણિગવસતિની પાછળ ગિરનારી ગુફાની રચના પણ છે. આ જિનાલયનું મૂળ નામ તો ઉજ્જયંતઅવતારતીર્થ છે. ગિરનારના નેમનાથદાદાને અહીં ગિરનારી માહોલમાં બિરાજીત કર્યા છે. ગિરનારના સાવજ વખણાય તો આ ગિરનારી તીર્થની પૂર્ણ અસ્મિતા વખણાય છે. વૃણિગવસહિમાં પથ્થરો જે રીતે દીપે છે તે જોતા એને તેજવસતિ કહેવી જોઈએ. તેજનો શ્લેષ કરીએ તો વળી તેજપાળ પણ યાદ આવે છે.
કેટલીય વાતો છે હજી ! એમ કહેવાય છે કે લૂણિગવસહિ બે ભાઈઓએ સાથે મળીને બંધાવી. તેજપાળને એમ થયા કરતું કે – “મારા મોટાભાઈ જેટલો જ યશ મને મળે તે ઠીક નહીં.’ માટે તેમણે દેરાસરની જમણી બાજુની દેરીઓમાં, તેની છતમાં વિશેષ ઝીણવટથી કોતરણી કરાવી. દેરાસરનો ડાબો ભાગ તેજપાળનો અને જમણો વસ્તુપાળનો એવી સમજપૂર્વક. જેઠાણીનો વધુ સારો ગણાતો ગોખલો જમણી તરફ છે. સૂરજમુખી અને ૬૮ નર્તિકા જમણી તરફ છે.
| SR No. | 009104 |
| Book Title | Sadhu to Chalta Bhala 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prashamrativijay |
| Publisher | Pravachan Prakashan Puna |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 91 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 1 MB |