________________
प्रथमो भागः [परि०१-का. ३] पन्नम्, करोत्यर्थस्य सामान्यरूपत्वात्, तद्विशेषरूपत्वाच्च यज्यादेः । सामान्यविशेषयोश्च कथञ्चिदभेदोपगमात्, सन्दिग्धस्यैव कथनात्, प्रश्नोत्तरक्रमस्य दुर्घटत्वाघटनात्, तदभेदैकान्ते एव तस्य दुर्घटत्वात् । स्यादाकूतं ते
न सामान्यं विशेषेण विना किञ्चित्प्रतीयते ।
सामान्याक्षिप्यमाणस्य न हि नामाप्रतीतता ॥ [ केवलसामान्यप्रतीतौ हि विशेषांशे सन्देह इत्ययुक्तम्, तस्याप्रतीतत्वात् । घटप्रतीतौ हिमवदादिवत् । अथ सामान्येन विशेष आक्षिप्यते, तथा सति सोऽपि प्रतीत एवेति कथं संशयः ? न हि प्रतीतत्वादपर आक्षेपः । अथ प्रतीत एवासौ सामान्येन न तु विशेषेण, तस्य सामान्यरूपेणाक्षेपात् । ननु तदेव सामान्यमाक्षेपकं तदेव आक्षेप्यमिति कथमेतत् ? न च सामान्यादपरं सामान्यमाक्षेप्यम्, तथा सति ततोऽप्यपरं ततोऽप्यपरमित्यनवस्था । ननु सामान्यप्रत्यक्षाद्विशेषाप्रत्यक्षाद्विशेषस्मृतेश्च संशयो युक्त एव, नत्वनुपलम्भादभाव एव युक्तः सामान्येनानुपलम्भप्रमाणवादिनः । अथोपलब्धिलक्षणप्राप्तान पलम्भादभावो नानपलब्धिमात्रात, तथा नुपलब्धेरेव संशयः व्यर्थमेतत्सामान्यप्रत्यक्षादिति । यदि सामान्यप्रत्यक्षतायामप्युपलब्धिलक्षणप्राप्तानुपलब्धिर्न स्यात्, स्यात्संशयः । अथोपलब्धिलक्षणप्राप्तानुपलब्धिरेव न सम्भवति सामान्यप्रत्यक्षतायाम् । एवं तर्हि सैवानुपलब्धि
अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम्
द्रष्टव्यम् । स्यादाकूतं ते इत्याद्यारभ्य प्रज्ञाकरमतम् । ननु सामान्यप्रत्यक्षादित्यादि संशयकारणोपपादनं भाट्टस्य तदसहमानस्य 'नन्वनुपलम्भाद् इत्यादिरुक्तिः प्राभाकरस्य । अभाव एवेति, अभावप्रमाणजन्या प्रमैवेत्यर्थः । सामान्येनेति, योग्यायोग्यानुपलम्भविकल्पद्वयौदासीन्येनानुपलम्भमात्रं प्रमाणमिति वादिन इत्यर्थः । तथानुपलब्धेरेव [इति]अनुपलब्धिलक्षणप्राप्तानुपलब्धेरेव पिशाचादीनामिव संशयो भवत्वित्यर्थः । न स्यादिति अभावनिश्चयकारिणीति शेषः । स्यात् संशय इति निश्चयसामग्रयभावेन सम्भृतसामग्रीकत्वादित्यर्थः । सामान्यप्रत्यक्षतायामिति तदभिन्नतया विशेषस्यापि प्रत्यक्ष
१. नत्वनुपलम्भाद् इति अष्टसहस्रीसम्मतः पाठः ।
