Page Text
________________
३६७
प्रथमो भागः [परि० १-का. १६]
(भा०) तादृशोऽनुपलम्भात्सङ्केतोऽपि न सिद्धयेत् । न चासङ्केतितमपि सामान्यं वाच्यं नाम, अतिप्रसङ्गात् ।
(भा०) सतापि तादृशान्यव्यावृत्त्यात्मना भवितव्यम्, अन्यथा विशेषवत्स्वभावहानिप्रसङ्गात् विशेषाणां वा तद्वत्ततो व्यावृत्तेः ।।
परापरसामान्ययोः परस्परं स्वाश्रयाच्च कथञ्चिदव्यावृत्तौ स्वरूपसङ्करात्प्रतिनियतस्वभावहानेरवश्यंभावाद्विशेषवत् तद्वतोऽर्थस्याप्यभाव इति सर्वाभावः प्रसज्येत । सामान्यवादिनां तदभ्युपगममात्रात्सदप्यवक्तव्यमेव सामान्यम् ।
- अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम्
सामान्यविशेषादिसम्बन्धविचारे बहुलमभेदव्यवहारात्तेषामुद्भूतं तादात्म्यमनुद्भूतो भेदः, पृथक्सम्बन्धिस्थले तु वैपरीत्यमिति विशेषो बोध्यः । तादृशः=सर्वथाव्यक्तिव्यतिरिक्तत्वेनाभ्युपगतस्य सामान्यस्य । सतापीत्यादि तादृशा व्यक्तिव्यतिरिक्तेन पराभ्युपगतेन सामान्येन, सतापि= परदृष्ट्या विद्यमानेनापि, अन्यव्यावृत्त्यात्मना स्वातिरिक्तसामान्यव्यावृत्तेन, भवितव्यं=भाव्यम्, अन्यथा इत्थमनभ्युपगमे, विशेषवत् अन्त्यविशेषस्येव सामान्यस्य, स्वभावहानिप्रसङ्गात् यथा विशेषो विशेषान्तरादव्यावर्त्तमानः स्वभावं जह्यात् तथा सामान्यमपि सामान्यान्तरादित्यर्थः । विशेषाणां वा तद्वत् सामान्यवत्, ततः= सामान्याद् अव्यावृत्तेः प्रसङ्गादिति योजनीयम् । भाष्यप्रतीके वृत्तौ परापरेत्यादि सामान्ययोमिथोऽव्यावृत्तौ तत् सङ्करादसङ्कीर्णसामान्यवतो विशेषस्येव तद्वतोऽर्थमात्रस्याभावात् सर्वाभावोऽतिरिक्तसामान्यवादिनां स्यादित्यर्थः । (शङ्का) कल्प्यतां तर्हि सामान्यं सामान्यान्तराद् व्यावृत्तं विशेष इव विशेषान्तरात् स्वभावत एवेति चेत्, तहि द्रव्यत्वादेः स्वाश्रयं प्रत्येव स्वं प्रत्यनुगमकव्यावर्तकतया सामान्यविशेषता स्यात्, तथा च किमपराद्धं वस्तुना ? येनातिरिक्तपदार्थद्वयानपेक्षतया तस्यैव तत्ता नेष्यते, द्रव्यत्वादिकमपि हि जातित्वादिनानुगतं स्वरूपेण च व्यावृत्तमिष्यते, तद्वदाश्रय एव किं तथा न स्यात् । (शङ्का) जातिषु जातिस्वीकारे कल्प्यमानान्तर्भावेन तासु आश्रयीभूतासु अन्यान्यजातिस्वीकारेऽनवस्थापत्तेस्तासु जातित्वमुपाधिरेवानुगमको वाच्यः, द्रव्यादित्रये तु बाधाभावेन सामान्यपदार्थ एव तथेत्यनुभवादेवोपलभामह इति चेत्, तर्खनुभवं पृच्छन्तु, भवन्तो जात्यादयोऽभावान्ता अनन्ताः पदार्थाः स्वभावादनुगच्छन्ति द्रव्यादयस्तु कतिपयेऽतिरिक्तसामान्येनेत्यर्द्धजरतीयं त्वयाऽकस्मादेव कथमुपलब्धम् ? अनवस्थायाश्च मूलमतिरिक्तजातिकल्पनैव, तदुपर्येवान्यान्यजातिकल्पनावतारादुक्ताश्रयस्वभावकल्पनाकुठारेण च तदेव कुतो नोच्छिद्यते ?
| SR No. | 009089 |
| Book Title | Ashtasahastritatparya Vivaranam Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vairagyarativijay |
| Publisher | Pravachan Prakashan Puna |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 450 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 1 MB |