Ashtasahastritatparya Vivaranam Part 1

SR No.: 009089
Original Sutra Author: N/A
Author: Vairagyarativijay
Publisher: Pravachan Prakashan Puna
Publication Year: 2004
Total Pages: 450
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 1 MB

Page 23

निरुपणाख्ये लघुनिबन्धे न्यायशास्त्रसम्मतपदार्थव्यवस्थायां युक्त्यनुकूलं परिवर्तनमादृतम् । तद्विचाराणामनेकत्रालोचनं कृतं विवरणकृद्भिः । परस्परविरुद्धकोटिद्वयधर्मप्रकारकत्वात् संशयत्वं कार्यतावच्छेदकं न भवतीति रघुनाथमतम्, अत्र परिष्कार:-पदार्थव्यवस्थानुसारेण धर्मव्यवस्था भवति नान्यथा, तेन बहु अबह्वादीनामिव कारणभेदाधारण प्रवृत्तस्य संशयत्वस्य
कार्यतावच्छेदकत्वे न किमपि बाधकम् । (पत्रं-६१) (च) रघुनाथः प्रागभावं न स्वीकुरुते । प्रागभावास्वीकारे सन्ततकार्योत्पत्त्यापत्ति प्रदर्शयन्त्यन्ये । अत्र
परिष्कुर्वन्ति विवरणकाराः-वस्तुतः तत्कालावच्छिन्नतत्तत्पटहेतुतत्तत्संयोगाभावकूटात्यन्ताभाव एक एव कालदेशनियामक इति दिक् । अत्र तत्कालावच्छिन्नतद्देशस्वरुपायास्तथाभवितव्यताया एव तत्कार्यदेशकालनियामकत्वम् इति । (पत्रं
१२५) (छ) दीधितिकारेण पृथक्त्वं न गुणः किन्तु अन्योन्याभावरूपमेव इत्युक्तम् । अत्र परिष्कार:
पृथक्त्वं नान्योन्याभावः किन्तु प्रविभक्तप्रदेशत्वम् । (पत्रं-४३६) (ज) योगिज्ञानं (अलौकिकसन्निकर्षजन्यं) मानसप्रत्यक्षमिति नैयायिकाः । आत्मप्रत्यक्षमिति
विवरणकृताः परिष्कारः तद्यथाएवं च योगजधर्मानुगृहीतात्मन एव साक्षात्सूक्ष्माद्यर्थदर्शित्वमिति जैनाभ्युपगम
एव श्रेयानिति । (पत्रं-१७३) (झ) सुखं ज्ञानविशेषरूपं स्वतो ग्राह्यं चेति मतस्य परिष्कार:-आत्मनः स्वतन्त्रगुणरुपं सुखं
ज्ञानान्तरग्राह्यं, विषयतया सुखज्ञाने च तादात्म्यसम्बन्धेन सुखमेव कारणमिति सुखवादे उक्तम् ।
(पत्रं-२०३) () अभावज्ञाने प्रतियोगिज्ञानं कारणं न वेत्यधिकृत्य प्राचीननवीननैयायिकानां महान् विवादः । अत्र
विवरणकाराणां निष्कृष्टः परिष्कार:भावत्ववदभावत्वमखण्डोपाधिः घटादिनिरुपिताभावत्वेन भूतलादेर्शाने च योग्यानुपलब्धिसहकृतचक्षुरादि प्रतियोगिज्ञानादि च हेतुः । तथाज्ञानाच्च तथाव्यवहारः, इत्थं च विशेषणतादिप्रत्यासत्यकल्पनाद् लाघवमपीति अस्मदेकपरिशीलितः
पन्थाः । (पत्रं-२४५) (ट) यद् द्रव्यं यद्रव्यध्वंसजन्यं तद् तदुपादानोपादेयमिति नैयायिकाभितो न्यायः । तस्य परिष्कार:
यद् द्रव्यम्....इत्यपेक्षया तद् तदुपादेयमिति व्याप्तिरेव लघीयसी । इयान् परं विशेषः-परेषां समवायसम्बन्धावच्छिन्नकार्यतानिरुपितकारणताशालित्वमुपादानकारणत्वम्, अस्माकं च तादात्म्यसम्बन्धावच्छिन्नकार्यतानिरुपितस्वध्वंसत्वसम्बन्धावच्छिन्नकारणताशालित्वं तदिति । (पत्रं-३४८)