Page Text
________________
२२
ये तु बालिशा नयभेदेन प्रवृत्तेऽप्याचार्यदर्शने शङ्काव्याकुलितचेतसः शासनमेव निन्दन्ति तेऽभव्या दूरभव्या वा, अचारित्रिण एव चारित्रप्रतिपत्तिश्चारित्रिण एव वा इत्यादिनयभेदेनाप्येवं जातशासनसंशयसन्निपातस्य भगवद्भिषग्वरेणाप्यप्रतीकार्यत्वापत्तेः । इति (पत्रं-६६२) एवं उपाध्यायप्रवरैरस्मिन् विवरणे कृताः सङ्गतयो निश्चित्य सूक्ष्मबोधमपेक्षन्ने इत्यत्र न कस्याप्याशङ्कालेशोऽपि ।
अथाष्टसहस्रीतात्पर्यविवरणे न्यायाचार्यैः कृतानां परिष्काराणाम् उदाहरणानि प्रस्तूयन्ते(क) अनुमितौ पक्षतायाः हेतुत्वं नैयायिकाः स्वीकुर्वन्ति तत्र विवरणकृद्भिरेष परिष्कारः कृतः ।
अनुमितौ पक्षता न कारणं, किन्तु साध्यसन्देहसिषाधयिषाकालानुगतोऽनुमानोपयोगः कारणमिति (पत्रं-७) । अत एव प्रत्यक्षानुमितिसामग्र्योः प्रतिबध्यप्रतिबन्धकभावसङ्गत्यर्थं प्रत्यक्षसामग्रयां नैयायिकैः कृतः अनुमित्साविरहविशिष्टविशेषणनिवेशक्लेशोऽपि परिहतः भवति । अस्मिन् विषये रघुदेवभट्टाचार्य (समय ई० १६६०)मतस्य विस्तरेण परीक्षणं कृतं
विवरणकृद्भिः । (ख) सन्देहस्थले प्रत्यक्षसामग्रयां अनुमितिसामग्री कामिनीजिज्ञासावत् स्वातन्त्र्येण प्रतिबन्धिका इति
नैयायिकमतस्यायं परिष्कार:-प्रत्यक्षे चक्षुरादिसंयोगः न कारणं, किन्तु ईहात्मक उपयोगः । तथा च सामग्रयाः अकारणत्वेनैव प्रतिबन्धकत्वादिकल्पना व्यर्था तादृश उपयोगश्च च देशकालादिनियन्त्रितक्षयोपशमानुसारेणैव प्रवर्तते इति प्रत्यक्षानुमितीच्छयोः समानकालीनत्वे सूचिताः विविधाः परिष्कारा अपि निष्फलाः भवन्ति (पत्रं ८-१३१) तदुक्तंद्रव्यचाक्षुषादौ तत्प्रतिबन्धककर्मक्षयोपशमत्वादिना हेतुता वाच्या । तव प्रत्यासत्तिविशेषस्य मम तत्स्थले क्षयोपशमविशेषस्य च हेतुताया आवश्यकत्वात् । द्रव्यार्थतः चाक्षुषादेः सार्वत्रिकत्वेऽपि पर्यायार्थतः तत्तच्चाक्षुषविशेष क्षयोपशमविशेषस्य हेतुत्वमवश्यं वाच्यम् । प्रत्यासत्तीनां विशिष्य हेतुत्वमनतिप्रयोजनम् । चाक्षुषत्वावच्छिन्ने चक्षुराभिमुख्यस्यैकस्यैव प्रत्यासत्तिस्थलेऽभिषेकौचित्यादित्य
स्मत्सम्प्रदायानुगतः नवीनः पन्थाः । (पत्रं-१३९) (ग) ज्ञानस्य स्वप्रकाशरूपत्वेन ज्ञानमानसप्रत्यक्षे अन्या सामग्री प्रतिबन्धिका न भवतीति परिष्कारो
नैयायिकमतस्य ज्ञानस्य परप्रकाशकत्वाभ्युपगन्तुः । (पत्रं-१६) (घ) विधिवादे विवरणकृद्भिः प्रदर्शितोऽयं परिष्कारप्रकार:
विधिप्रत्ययस्य नियोगः, इष्टसाधनता इत्यादि विशेष एव अर्थो भवतीति अयुक्तम् ।
व्युत्पत्त्यनुसारेण विविधा बोधाः निराबाधं प्रवर्तन्ते (पत्रं-३५) (ङ्) दीधितिकारेण पण्डितश्रीरघुनाथतर्कशिरोमणिना (ई० १५३०) स्वकीय पदार्थतत्त्व
| SR No. | 009089 |
| Book Title | Ashtasahastritatparya Vivaranam Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vairagyarativijay |
| Publisher | Pravachan Prakashan Puna |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 450 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 1 MB |