Ashtasahastritatparya Vivaranam Part 1

SR No.: 009089
Original Sutra Author: N/A
Author: Vairagyarativijay
Publisher: Pravachan Prakashan Puna
Publication Year: 2004
Total Pages: 450
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 1 MB

Page 21

२१
मतभेदः । अत्र नैयायिकमतं व्यवहारनयप्रधानं, वैयाकरणमतं च शब्दनयप्रधानमिति व्यवहारनयेन नामार्थविशेष्यक: शब्दनयेन च धात्वर्थविशेष्यक: शाब्दबोध अविरुद्ध इति
विवरणकृद्दर्शिता सङ्गतिः । (पत्रं-८३) (आ) प्रामाण्यं स्वतो ग्राह्यं परतो वा इति विप्रतिपत्तौ विधिकोटिर्मीमांसकानां निषेधकोटिर्नैयायिकानाम् । विवरणकृतः सम्प्रदायानुसारेण मतद्वयम् एवं सङ्गमयन्ति
तदभ्यासे स्वतो ज्ञेयं प्रामाण्यमितरत् तथा ।
अनभ्यासे नु परतो ज्ञप्तौ यत्नो यथोचितः ॥ (पत्रं-१०३) अभावोऽधिकरणरूपो न वा इति विप्रतिपत्तौ विधिकोटिः प्राभाकराणां निषेधकोटिनैयायिकानाम् । अत्र द्रव्याथिकनयादेशाद् अभावोऽधिकरणरूपः, पर्यायाथिकनयादेशात्तु भिन्न इति विवरणकृतां सङ्गतिः । (पत्रं-२३६) वैयाकरणैः शब्दस्यार्थाभिव्यक्तौ स्फोटः कारणत्वेन स्वीक्रियते । अष्टौ स्फोटाः सम्मताः वर्णस्फोटः, पदस्फोटः, वाक्यस्फोट: (एते त्रयो व्यक्तिस्फोटाः) अखण्डपदस्फोट:, अखण्डवाक्यस्फोटः, त्रयो जातिस्फोटाः-वर्णस्फोटः, पदस्फोटः, वाक्यस्फोटश्च । स्फोटवादे विवरणकृभिरष्टौ स्फोट नयदृष्ट्या विभज्य दर्शिताः- यथा त्रयः व्यक्तिस्फोटाः पर्यायाथिकनयदृष्टिमनुसरन्ति । अखण्डस्फोटद्वयं पर्यायानुगतद्रव्यार्थिकनयदृष्टिमनुसरतिः । जातिस्फोटाश्च तिर्यक्सामान्यरूपत्वात् द्रव्याथिकनयरूपां सङ्गहनयदृष्टिमनुसरन्ति । (पत्रं-२८०) वर्तमानायां क्रियायां प्रागभावध्वंसरूपयोः भूतभविष्यत्त्वयोविनष्टानुत्पन्नत्वेन कालत्रयवाचिप्रयोगो न भवतीति नैयायिकानामाग्रह: स्थूलव्यवहारनयदृष्टेराग्रह इति प्रदर्शितम् । आग्रहाभावे
तदपि मतं सम्यगित्याशयः (पत्रं-२९३) (ऊ) चादयो निपाता वाचकाः, प्रादयश्च द्योतका इति नैयायिकानामाशयः । वैयाकरणाः
उभयो?तकत्वं प्रतिपन्नाः । विवरणकृद्भिः वाक्यपदीय-हैमसूत्रवचनयोः साक्षिपूर्वकं पदानां वाक्यार्थे द्योतकत्वं, वाक्यस्य च वाचकत्वम् सिद्धान्तितम् । (पत्रं-३३१) नैयायिकानामीश्वरकर्तृत्ववादस्य परिष्कारपूर्विकां सङ्गतिं शिखरिण्या दर्शयन्ति तर्कशेखरा विवरणकारा:
ततो यो योगाङ्गैर्बहुभिरिह गाङ्गैरिव जलैविशुद्धैः शुद्धात्माऽलभत विरजाः सिद्धपदवीम् । निषेव्यो ध्येयोऽसौ निरुपधिविशुद्धिर्भगवतो ह्युपास्यत्वे तत्त्वं न तु विमतक.कविभुता ॥ (पत्रं-६४७)
(उ)
(ऐ) केवलिनाम् उपयोगद्वयं भवति न वेति विप्रतिपत्तौ आचार्याणां मतत्रयं नयभेदेन समर्थितम् ।
आचार्याणां मतभेदेन शासनं निन्दमानान् प्रति उपाध्यायप्रवरा कठोरवचनान्याहुः यथा