________________
१३२
अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम् स्यान्मतं 'मा सिधत्सर्वज्ञस्य निराकरणात्पूर्वं सुनिश्चितासम्भवत्साधकप्रमाणत्वं स्वप्रत्यक्षस्य सर्वज्ञान्तरप्रत्यक्षस्य च तत्साधकस्य सम्भवात्, परोपदेशलिङ्गाक्षानपेक्षाऽवितथाशेषसूक्ष्माद्यर्थप्रतिपादकतद्वचनविशेषात्मकलिङ्गजनितानुमानस्य च तत्साधकस्य सद्भावादनादिप्रवचनविशेषस्य च तदुद्द्योतितस्य तत्साधकत्वेन सिद्धेः निराकरणादुत्तरकालं तु सिद्धमेव इति । तदपि स्वमनोरथमात्रं, सर्वज्ञनिराकृतेरयोगात् सर्वथा बाधकाभावात् ।। [मीमांसको ब्रूते, अस्तित्वग्राहकपञ्चप्रमाणैः सर्वज्ञो न ज्ञायते अतोऽभावप्रमाणेन सर्वज्ञस्याभावोऽस्ति
किन्तु जैनाचार्याः अभावप्रमाणस्याभावं कृत्वा सर्वज्ञं साधयन्ति ।]
सदुपलम्भकप्रमाणपञ्चकनिवृत्तिलक्षणं ज्ञापकानुपलम्भनं सर्वज्ञस्य बाधकमिति चेत्, न तस्य स्वसम्बन्धिनः परचेतोवृत्तिविशेषादिना व्यभिचारात्, सर्वसम्बन्धिनोऽसिद्धत्वात् । तदुक्तं तत्त्वार्थश्लोकवात्तिके
स्वसम्बन्धि यदीदं स्याद् व्यभिचारि पयोनिधेः । अम्भःकुम्भादिसङ्ख्यानैः सद्भिरज्ञायमानकैः ॥१॥ सर्वसम्बन्धि तद्बोद्धं, किञ्चिद् बोधैर्न शक्यते । सर्वबोधोऽस्ति चेत्कश्चित्तद्बोद्धा किं निषिध्यते ॥२॥ सर्वसम्बन्धि सर्वज्ञज्ञापकानुपलम्भनम् । न चक्षुरादिभिर्वेद्यमत्यक्षत्वाददृष्टवत् ॥३॥ नानुमानादलिङ्गत्वात् क्वार्थापत्त्युपमागतिः । सर्वज्ञस्यान्यथाभावसादृश्यानुपपत्तितः ॥४॥ सर्वप्रमातृसम्बन्धिप्रत्यक्षादिनिवारणात् । केवलागमगम्यं च कथं मीमांसकस्य तत् ॥५॥ कार्येऽर्थे चोदनाज्ञानं प्रमाणं यस्य सम्मतम् । तस्य स्वरूपसत्तायां तन्नैवातिप्रसङ्गतः ॥६॥ तज्ज्ञापकोपलम्भस्याभावोऽभावप्रमाणतः । साध्यते चेन्न तस्यापि सर्वत्राप्यप्रवृत्तितः ॥७॥
- अष्टसहस्रीतात्पर्यविवरणम् सम्भवाभावे, मा 'साद्यत्=मा प्रापत्, तज्ज्ञापकोपलभ्भस्येति अभावप्रमाणवादिभट्टमतमुपन्यस्य दूषयिष्यन्निदमाह, न तु प्राभाकरं प्रत्ययं सङ्गरः, तस्याभावप्रमाणा
१. सिधत् - इत्यष्टसहस्रीसम्मतः पाठः ।
