________________
૨૩૪
૧ર૧
૧૨૨
જંબૂદ્વીપપજ્ઞપ્તિ ઉપાંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ/૧
ભરતોની માનુષી અસરાઓ છે, તે આશ્ચર્યકારી, પેક્ષણીય, પ્રાસાદીયા યાવતું પ્રતિજ્ઞા છે.
તે મનુષ્યો ઓઘસ્વર, હંસવર, કૌચસ્વર, નંદીવર, નંદીઘોષ, સહસ્વર, સlઘોષ, સુવર, સુવરનિઘોષ, છાયાઆતા-ઉધોત-અંગ અંગવાળા છે - -
- - - વજાભ નારાય સંઘયણી, સમયસ સંસ્થાન. આતંક હિતા શરીર, અનુલોમ વાયુવેગ, કંકગ્રહણી, કપોતપરિક્ષામા, શકુની-પોષ-પિતરઉરુ પરિણત, ૬ooo દીનુ ઉંચા છે. તે મનુષ્યોને ૫૬ પિઠ કરંડકો છે. આયુષ્યમાન શ્રમણ ! કહેલી છે.
તેઓ પા ઉત્પલ ગંધ સશની:શ્વાસયુક્ત સુરભિવદન વાળા છે. તે મનુષ્યો પ્રકૃતિથી ઉપશાંત, પ્રકૃતિથી પતલા ક્રોધ-માન-માયા-લોભવાળા, મૃદુમાર્દવતા સંvw, આલીન ભદ્રક, વિનીત, અલ્ય ઈચ્છાવાળા, અસંનિધિસંચય, વિડિમંતર પરિશ્વસન, ઈચ્છાનુસાર કામભોગ ભોગવનારા હતા.
• વિવેચન-૩૪ :
ભગવદ્ ! તે સમય-આરામાં ભરતવર્ષમાં મનુષ્યોના ક્રમથી યુગલોના કેવા આકાર-ભાવ-પ્રત્યવતાર કહેલાં છે. ભગવંતે કહ્યું - ગૌતમ ! તે મનુષ્યો સંતપ્રતિષ્ઠાનવાળા અર્થાત સંગતનિવેશા છે. કાચબા જેવા ઉન્નતપણાથી ચારવંતુ ચરણ જેમનાં છે. તે તથા.
(શંકા) - x • મનુષ્ય યુગ્મના પગથી આરંભીને વન કઈ રીતે દેવવતુ યુકત છે? (સમાધાન) વરેચ પુચ પ્રકૃતિ વડે તેઓ દેવપણે અભિમત છે. અહીં ચાવતું શબ્દ સંગ્રાહ્ય “મૂMશિરયા' સુધી છે. જીવાભિગમાદિ પ્રસિદ્ધ સૂત્ર આ છે –
રક્ત ઉત્પલપત્ર, મૃદુ સુકુમાલ કોમળતલ, નગ-નગર-મગર-સાગર-ચકાંકહરાંક લક્ષણાંકિત ચરણ, અનુક્રમે સુસાહત અંગુલી, ઉન્નત તનુ નામ સ્નિગ્ધ નાખો, સંસ્થિત સુશ્લિષ્ટ ગૂઢ ગુંફ, એણી કુરૂવિંદાવર્ત વૃત્ત અનુપૂર્વ જાંઘો, સમુદ્ગ નિમગ્ન ગૂઢ જાતુ, ગજ-શશન સુજાત સંનિભ ઉ વરવારણમત તુચ વિક્રમ વિલાસી ગતિ, પ્રમુદિત શ્રેષ્ઠ અa-સીંહ-વર વર્તીત કટી, શ્રેષ્ઠ અશ્વ સુજાત ગુહ્ય દેશ, કીર્ણહય સમાન નિર૫લેપ, સાહય સોગંદ મુસલ દર્પણ નિકરી અવર કનક સર સર્દેશ શ્રેષ્ઠ વલિત મધ્યભાગ, ઝસવિહગ સુજાત પીન કુક્ષી, ઝસોદર, ગંગાવતું પ્રદક્ષિણાવત તરંગ ભંગુર રવિ કિરણ તરુણ બોધિત આક્રોશાયંત પા ગંભીર વિકટ નાભિ, બાજુ સમ સંહિત જાત્ય તનુ કૃન સ્નિગ્ધ આદેય લડહ સુકુમાલ મૃદુ રમણીય રોમરાજી, સંનત-સંગત-સુંદર સુજાત પડખાં - - -
• • • કરંડુક કનક રુચક નિર્મળ સુજાત નિરુપત દેહધારી, પ્રશસ્ત બત્રીસ લક્ષણધર, કનકશિલાતલ ઉજ્જવલ પ્રશસ્ત સમતલ ઉપચિત, વિસ્તીર્ણ પૃથુલ છાતીવાળા, શ્રીવત્સઅંકિતવત્સા, યુપસંનિભ પીન રચિત પીવર પ્રકૃષ્ટ સંસ્થિત સુશ્લિષ્ટ વિશિષ્ટ ધન સ્થિર સુબદ્ધ સંધિ પુરવર શ્રેષ્ઠ ફલિત વર્તિકભુજા,
ભુજગેશ્વર વિપુલ ભોગ આયાણ ફલિત ઉછૂઢ દીર્ધ બાહુ, રક્ત તલોપવિત મૃદુ માંસલ સુજાત પ્રશસ્ત લક્ષણ અછિદ્ર જાલપાણી, પીવર કોમલ અંગુલી, રુચિર સ્નિગ્ધ નાખો, ચંદ્રપામિ રેખા, સુર્યપાણિરેખા, શંખપાણિરેખા, ચક્રપાણિરેખા, દિશા સૌવસ્તિક પાણિરેખા, ચંદ્ર-સૂયદિપાણિરેખા, અનેક શ્રેષ્ઠ લક્ષણ ઉત્તમ પ્રશસ્ત સુચિર હસ્તરેખા ...
. . . શ્રેષ્ઠ મહિષ-વાહ-સીંહ-શાર્દૂલ-વૃષભ-નગવર-પ્રતિપૂર્ણ વિપુલ સ્કંધ, ચતુરંગુલ સુપમાણ કંબુવર સર્દેશ ગ્રીવા, માંસલ, સંસ્થિત પ્રશસ્ત શાર્દુલ વિપુલ હનુક, અવસ્થિત સુવિભક્ત ચિત્રગ્મશ્ર, શિલપ્રવાલ બિંબફળ જેવા અઘરોષ્ઠ, પંડુરશશિ-વિમલ નિર્મળ શંખ ગોક્ષીર ફેણી કુંદ જળકણ જેવી દંત શ્રેણી, રાખંડઅસ્કૃતિ-સુજાત-અવિલ દાંત, એક દંત શ્રેણીવત્ અનેક દાંત, હુતાવહ નિદ્ધત વૌત તપ્ત તપનીય કd તાલુ-જિહા, ગરૂડ જેવું લાંબુ તુંગ નાક, વિકસિત કમળ જેવા નયનો, ધવલ પ્રતલ અક્ષી, કૃષ્ણભરાજી સંસ્થિત સંગત લાંબી સુજાત તનુ સ્નિગ્ધ ભ્રમર, આલીન પ્રમાણયુક્ત કાન, પીન માંસલ કપોલ દેશમાગ ઈત્યાદિ બધું જીવાભિગમ સૂત્રવત્ જાણવું.
સૂગની વ્યાખ્યા - વત્ત - લાલ કમળ ત્રવતુ, મૃદુક-માદેવ ગુણયુકત, તે સુકુમાર પણ સંભવે છે, જેમ પાષાણ પ્રતિમા, તેથી કહે છે - સુકમાલ શિરીષકુસુમાદિ કરતા પણ કોમળ તલ-પગના તળીયા જેના છે તે, નગ-પર્વત, અંકધર-ચંદ્ર, માંકતેના જેવું લાંછને, જે લોકમાં હરણ કહેવાય છે. એવા સ્વરૂપે ઉકત આકાર પરિણત રેખાથી અંકિત પણ જેના છે તે. • x • ક્રમથી વઘતા કે ઘટતા નખો, સુસંહત
અવિરત, અંગુલી-પગના અગ્ર અવયવો જેના છે તે. અહીં ક્રમથી પગની આંગુલી લેવી - x - ઉન્નત-મધ્યમાં તુંગ, તનુ-પતલ, તામ-લાલ, સ્નિગ્ધ-નિગ્ધ કાંતિવાળા નખો • x -
સંસ્થિત-સમ્યક્ સ્વપમાણપણે સ્થિત, સુશ્લિષ્ટ-સુઘન કે સુસ્થિર, ગૂઢ-ગુપ્ત, માંસલવથી ન દેખાતા, ગુલ્ફ-ઘુંટણ, એણી-હરિણી, તેની અહીં જંઘા લેવી, કુરુવિંદવૃણ વિશેષ, વૃત-વર્તુળ, ક્રમથી ઉર્વ સ્થૂળ-સ્થૂળતર, જંઘા જેવી છે તે. * * * કુરૂવિંદ-કુટિલક નામક રોગ વિશેષ તેને પણ ત્યજેલ, સમુદ્ગ-સમસુદ્ગક નામે ભાજન વિશેષ, તેને ઢાંક્વા વડે, સંધિ માફક નિમગ્ન, ગૂઢ-માંસલ પણાથી અનુપલક્ષ્ય જાનુ જેના છે તે. પાઠાંતરી સમુક પક્ષી વિશેષની માફક સ્વભાવિક માંસલવથી અનુન્નત - X -
ગજ-હાથી, શ્વસન-શુંઢ, સુજાત-સુનિષ્પન્ન તેની જેવા ઉર્ જેના છે તે. મત વ-પ્રધાન, ભદ્રજાતીયવથી વારણ-હાથી, તેનું ચક્રમણ, તેની વિલાસિતા-વિલાસવાળી ગતિ-ગમન જેનું છે તે. રોગાદિ અભાવથી પ્રમુદિત, તેથી અતિપુટ-ચૌવન પ્રાપ્ત, એવા જે શ્રેષ્ઠ અશ્વ અને સીંહ, તેના જેવી વૃત્ત કરી જેની છે તે. શ્રેષ્ઠ અશ્વની જેમ સુજાત, ગુપ્તવણી સનિષા ગુહ્ય દેશ જેનો છે તે. ખત્ય અશાની જેમ નિસ્પલેપશરીરી, જાત્ય અશ્વજ મૂત્રાદિ અનુપલિત ગાત્ર હોય છે, સંહતસૌનંદ નામક ઉર્વીકૃત