Page Text
________________
કે નથી કોઈ પ્રવૃત્તિ કરતા! ઘણાને તો તેઓ જડપદાર્થો જ લાગે છે. પરંતુ હકીકતમાં તે જડપદાર્થો નથી પણ સાક્ષાત્ જીવો છે. જો આપણે તેને જીવતરીકે ન જાણીએ તો તેની રક્ષા શી રીતે કરી શકીશું? આવા જીવોને જૈન ધર્મના તત્ત્વજ્ઞાનની પરિભાષામાં સ્થાવર જીવો કહેવામાં આવે છે.
બિલાડી, ઉંદર, વાંદા, માંકડ, માંખી મચ્છર, જૂ, ભમરા, માણસ, વાઘ, સિંહ વગેરે પોતાની ઈચ્છા પ્રમાણે હલન-ચલન કરી શકે છે, તેમને ત્રસજીવો કહેવામાં આવે છે, જ્યારે ઠંડી-ગરમી વગેરેથી ત્રાસ પામવા છતાં ય પોતાની ઈચ્છાથી જેઓ હલન-ચલન કરી શકતા નથી, તે પથ્થર, પાણી, અગ્નિ, પવન, વનસ્પતિ વગેરેને સ્થાવર જીવો કહેવામાં આવે છે. ત્રસ જીવો સતત હલનચલન કરે જ; તેવો નિયમ નથી. પોતાની ઈચ્છા હોય તો હલનચલન કરે ને ઈચ્છા ન હોય તો હલન-ચલન ન કરતાં સ્થિર પણ રહે. સ્થાવર જીવો તો પોતાની ઈચ્છાથી પણ હલન-ચલન ન જ કરી શકે. ક્યારેક કોઈ તેની પાસે હલનચલન કરાવડાવે તેવું બને ખરું. - ટૂંકમાં, પોતાની ઈચ્છા પ્રમાણે જેઓ હાલી ચાલી શકે તે ત્રસ જીવો કહેવાય પણ પોતાની ઈચ્છા પ્રમાણે જેઓ હાલી-ચાલી ન શકે તે સ્થાવરજીવો કહેવાય. આપણે જે પ૬૩ પ્રકારના જીવોને ઓળખવા છે તેમાં ૫૪૧ પ્રકારના ત્રસ જીવો છે, જયારે ૨૨ પ્રકારના સ્થાવર જીવો છે. આ સ્થાવર જીવોને જીભ, નાક, આંખ કે કાન હોતા નથી પણ માત્ર સ્પર્શ અનુભવવાની શક્તિવાળી સ્પર્શનેન્દ્રિય રૂપ એક જ ઈન્દ્રિય હોય છે, માટે તેઓ એકેન્દ્રિય તરીકે પણ ઓળખાય છે,
પોતાની ઈચ્છાથી હલન-ચલન નહિ કરી શકનારા આ સ્થાવરજીવોના મુખ્યત્વે પાંચ પેટાભેદો છે: (૧) પૃથ્વીકાય (૨) અપકાય (૩) તેઉકાય (૪) વાયુકાય અને (૫) વનસ્પતિકાય.
(૧) પૃથ્વીકાય? આપણે માટી, રેતી પથ્થર, કાંકરા, સોનું, ચાંદી, તાંબુ, પિત્તળ, કાંસુ, મીઠું, સ્ફટીક, હીરા, માણેક, મોતી વગેરે જે પદાર્થો જોઈએ છીએ તે - પૃથ્વીકાય જીવોના શરીરો છે. તેના એકેક કણીયામાં અસંખ્યાતા અસંખ્યાતા આત્માઓ હોય છે. જો તેમાં રહેલો આત્મા બીજા ભવમાં ચાલ્યો ગયો ન હોય તો તે સચિત્ત કહેવાય. તેનો ઉપયોગ કરવાથી તે તમામ જીવોની વિરાધના કરવાનું પાપ લાગે.
સૂર્યનો સખત તાપ પડવાથી ચાલવાના રસ્તા ઉપરની રેતી અચિત્ત (જીવ વિનાની) હોઈ શકે, પણ ખાડો ખોદીને નીચેથી જે માટી કાઢવામાં આવે તે સચિત્ત કહેવાય, તેનો ઉપયોગ કરવાથી જીવોની હિંસા થાય.
ઘણા લોકો પૃથ્વીકાયને જીવ રૂપે નથી માનતા, પણ તેમની તે માન્યતા બરોબર
| SR No. | 008960 |
| Book Title | Tarak Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Meghdarshanvijay |
| Publisher | Akhil Bharatiya Sanskrutirakshak Dal |
| Publication Year | |
| Total Pages | 186 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 2 MB |