________________
જેમ લાકડામાં રહેલો અગ્નિ-પ્રક્રિયા કથ્વી દ્વારા જોઈ શકાય છે, તેમ તું, હું કે વિશ્વનો કોઈપણ જીવ આત્મામાં રહેલા સંગ ઢંગને ખતમ કરવાની સાધના કરીને કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરે તો તે પણ પોતાના જીવને અને વિશ્વના સર્વ જીવોને પ્રત્યક્ષપણે જોઈ શકે છે
તેથી હવે કદાગ્રહ છોડીને, જીવ જેવી કે સ્વતં. વંસ્તુ છે, અને તે શરીરથી જુદી છે, તે વાતને સ્વીકાર. "
(બધા જીવો સરખા જ હોય ?) પ્રદેશી તો સ્વામી ! શું હાથી અને કંથવાનો જીવ એક સરખો જ છે?
કેશીસ્વામી : હા ! એ બંનેના જીવ એક સરખા જ છે. એટલું જ નહિ વિશ્વમાં જેટલા જીવો છે, તે દરેકના શરીરો ભલે નાના-મોટા હોય પણ તે બધાની અંદર રહેલો આત્મા તો બધાનો સરખો જ છે.
પ્રદેશી : કંથવાનું શરીર નાનું છે, તે ક્રિયા ઓછી કરે છે. તેનો ખોરાક, વિષ્ઠા, શ્વાસાદિ પ્રક્રિયા વગેરે બધું જ થોડું થોડું છે. જયારે હાથીનું શરીર મોટું છે. ક્રિયા વધારે કરે છે. તેના ખોરાક વગેરે પણ વધારે છે. તો પછી કંથવા અને હાથીના જીવને સરખો શી રીતે માની શકાય?
કેશીસ્વામી : આત્માનો સ્વભાવ સંકોચ-વિકાસશીલ છે. અર્થાત્ આત્મા પોતે સંકોચાઈ શકે છે. અને અવસરે તે વિસ્તરણ પણ પામી શકે છે. જયારે કંથવા જેવા શરીરમાં હોય ત્યારે તે સંકોચાઈને તેટલો બને, જયારે તે હાથીના શરીરમાં પહોંચે ત્યારે વિસ્તરીને તે તેટલો થાય. પણ હકીકતમાં તો તે સરખો જ છે.
એક નાની રૂમમાં દીવડો મૂક્યો હોય તો નાના રૂમમાં તે દીવાનો પ્રકાશ ફેલાય. મોટા રૂમમાં તે જ દીવડો મૂકવામાં આવે તો મોટો રૂમ તે દીવાના પ્રકાશથી ભરાય. અને મોટા સભાખંડમાં તે દીવો મૂકીએ તો તે મોટો સભાખંડ પણ તેના પ્રકાશથી ભરાયેલો જણાય. નાના રૂમમાં, મોટા. રૂમમાં કે મોટા સભાખંડમાં દીવો તો એનો એ જ છે, તેનો પ્રકાશ પણ તેનો તે જ છે. પણ જેમ તેને રહેવાનું સ્થાન મોટું મોટું થયું, તેમ તેમ તે વધારે ફેલાતો ગયો. અને નાનું નાનું કરતા જઈએ તેમ તેમ તે ઓછા વિસ્તારમાં રહેતો જાય.
બસ, આ દીવાના પ્રકાશ જેવો જ જીવ છે. તેને રહેવાનું સ્થાન શરીર કંથવા જેવું નાનું નાનું હોય તો તે સંકોચાઈને તે શરીર જેટલો
