________________
(૧) આભિગ્રહિક (૨) અનાભિગ્રહિક (૩) આભિનિવેશિક (૪) સાંશયિક અને (૫) અનાભોગિક.
(૧) આભિગ્રહિકમિથ્યાત્વઃ અભિગ્રહ=આગ્રહ, કદાગ્રહ, હઠાગ્રહ, દુરાગ્રહ. તેનાથી ઉત્પન્ન થયેલું મિથ્યાત્વ તે આભિગ્રહિક મિથ્યાત્વ. વિપરીત માન્યતાને કદાગ્રહપૂર્વક સાચી માને. વિવેકચલુ તો ક્યારનાયઢંકાઈ ગયા હોય. પોતાની પકડેલી માન્યતાને છોડવાની તૈયારી કદી ય ન હોય. પોતાની કારમી પક્કડવાળા ધર્મીઓમાં આ મિથ્યાત્વ હોઈ શકે છે,
(૨) અનાભિગ્રહિક મિથ્યાત્વઃ “બધા ધર્મો સારા”, “બધાના ભગવાન છેવટે ભગવાન તો છે જ ને!” “બધા ભગવાન એક જ છે, માત્ર તેમના નામ જુદા જુદા છે”, “જેણે સંસાર છોડ્યો તે બધા ય ગુરુ.” “આપણાથી તો તે બધા મહાન છે ને, તેથી ચાહે તે ગમે તેવા હોય, સી-પૈસા રાખતા હોય કે ન રાખતા હોય, બધા ગુરુઓ એક જ છે.” વગેરે વિચારધારાઓ અનાભિગ્રહિક મિથ્યાત્વની પેદાશ છે!
ઉપરોક્ત વાત જરા ય યુક્તિસંગત જણાતી નથી. બધાને સરખાં શી રીતે કહી શકાય? શું જેટલું પીળું હોય તે બધું સોનું માની શકાય ખરા? સોનું ય પીળું છે ને પીત્તળ પણ પીળું છે; બંનેનો સોના તરીકેનો વ્યવહાર કરવો કોઈ ઉચિત માનશે?
કાચના ટુકડા, પથ્થરના ટુકડા અને હીરાને એક કહેવા કયો ઝવેરી તૈયાર થાય? શું તે એમ કહેશે ખરો કે આ બધા ય ટૂકડા છે તો હીરા જ; પણ તેમના નામ જુદા જુદા છે !'
જો હીરામાં સારાસારનો વિવેક કરવો જરૂરી હોય, જો સોનું - પિત્તળ વગેરે ધાતુઓમાં ય સારાસારનો વિચાર કરતો હોય તો ભગવાન, ગુરુ કે ધર્મમાં કેમ નહિ?
બધી જગ્યાએ બધાને એક સરખા ન માની શકાય.
બધાને એક સરખાં માનવામાં વિશાળતા, ઉદારતા કે આપણી મહાનતા નથી, પણ આપણી વિવેકઠિનતા પ્રગટ થાય છે.
એક સ્ત્રી હતી. તેણે એકવાર પોતાની આપબડાઈ કરવાનું મન થયું. પોતે કેવી ઉદારવૃત્તિ ધરાવે છે, સંકુચિત મનની નથી પણ બ્રોડમાઈન્ડેડ છે, તે જણાવવા એકવાર તે બોલવા લાગી, “અરે! એમાં શું થઈ ગયું! દુનિયાના તમામ પુરુષો મારા પતિ છે! કોઈ એક પુરુષને પતિ માનવો તેના કરતાં બધા પુરુષોને સમાન માનવા, બધાને પતિ તરીકે સ્વીકારવા તેમાં મારા હૃદયની વિશાળતા અને ઉદારતાં પ્રગટ થાય છે. છેવટે પુરુષો તો તમામ સમાન જ છેને? એક જ છેને? તો પછી શા માટે તમામ પુરુષોને મારે પતિ તરીકે ન સ્વીકારવા?”
૨ ભાગ-૨