Page Text
________________
(૫) મન. પર્યાવજ્ઞાનાવરણીય કર્મ
મન = મનના, પર્યવ = પર્યાય. મનના પર્યાયાના જ્ઞાનને મન:પર્યવજ્ઞાન કે મન:પર્યાય જ્ઞાન કહેવાય છે.
આ જ્ઞાન જેને થયું હોય તે વ્યક્તિ અન્ય વ્યક્તિના મનના વિચારોને જાણી શકે છે. બીજાના વિચારોની જાણકારી કરાવનારું જ્ઞાન તે આ મન:પર્યાય જ્ઞાન.
પરમાત્મા મહાવીરદેવે કાર્તિક વદ ૧૦ના દિને દીક્ષા લીધી. તેમણે પંચમુષ્ટિ લોચ કરીને કરેમિભંતે સૂત્ર ઉચ્ચાર્યું કે તરત જ આ મન:પર્યવજ્ઞાન તેમને પેદા થયું હતું.
માત્ર ભગવાન મહાવીર જ નહિ, તમામે તમામ તીર્થકર ભગવંતોને ગર્ભમાં મતિ, શ્રુત અને અવધિ; એ ત્રણેય જ્ઞાન હોય છે. તમામ તીર્થકરો જયારે દીક્ષા લે છે, ત્યારે તેમને આ ચોથું મન:પર્યવજ્ઞાન પેદા થાય છે. તે જ્ઞાનથી તેઓ બીજાના સારા – નરસા વિચારો જાણી શકે છે.
પૃથ્વી, પાણી, વનસ્પતિ વગેરે એકેન્દ્રિય જીવો; શંખ, કોડા, વગેરે બેઈન્દ્રિય જીવો, કડી, મંકોડા, વગેરે તેઈન્દ્રિય જીવો; માખી, ભમરા વગેરે ચઉરિન્દ્રિય જીવો અને સંમૂચ્છિમ તિર્યંચ – મનુષ્યો અસંજ્ઞી છે. તેઓને મન જ નથી. તેથી તેમને મનના વિચારો પણ ન હોય કે જેને મનઃ પર્યવજ્ઞાનીએ જાણવા પડે!
પરંતુ જે દેવ - નરક - ગર્ભજ મનુષ્યો – તિર્યંચો વગેરે મનવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવો છે, તેમને મન છે, માટે તેઓ વિચારો પણ કરે છે. તે તમામ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોના મનોગત ભાવોને મન:પર્યવજ્ઞાની જાણી શક્તા નથી. પણ જે સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવો જંબૂદ્વીપ, ધાતકીખંડ અને અર્ધપુષ્પરાવર્તદ્વીપ રૂપ અઢીદ્વીપના એરિયામાં હોય, તે સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોના માનસિક ભાવો મન:પર્યવજ્ઞાની જો ઉપયોગ મૂકે તો જાણી શકે છે. આમ, સમભૂતલાથી ૯૦૦- ૯૦૦ યોજન ઉપર નીચે અને ૪૫ લાખ યોજન પ્રમાણ તીચ્છ વિસ્તારવાળા અઢીદ્વીપમાં રહેલાં સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોના મનોગત ભાવોને મન:પર્યવજ્ઞાની ઉપયોગ મૂકે તો જાણી શકે તેમ નક્કી થયું.
અવધિજ્ઞાની તમામ રૂપી પદાર્થોને જાણી શકે છે, જ્યારે મન:પર્યવજ્ઞાની તમામ રૂપી પદાર્થોને ભલે જાણી શકતા નથી, પણ મનોવર્ગણાના રૂપી પુદ્ગલોને તો તેઓ વિશેષ બારીકાઈથી જાણી શકે છે.
આ મનઃ પર્યવજ્ઞાન સર્વવિરતિધર સાધુને જ થાય, પણ જેમણે સાધુજીવન ન સ્વીકાર્યું હોય તેમને ન જ થાય. સાધુવેશ સાથે આ જ્ઞાનને ગાઢ સંબંધ છે. કેવળજ્ઞાન
જ્ઞા ૧૯ જિદ કર્મનું કમ્યુટર ભાગ-૨ ઝક
22
PM
sઝ 1૯ ઇદ -
| SR No. | 008957 |
| Book Title | Karmanu Computer Part 2 3 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Meghdarshanvijay |
| Publisher | Akhil Bharatiya Sanskrutirakshak Dal |
| Publication Year | |
| Total Pages | 226 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Karma |
| File Size | 5 MB |