________________
(૩) ભોગાન્તરાય કર્મ ઃ જે ચીજને એક જ વાર ભોગવી શકાય તે ભોગ કહેવાય. એક વાર ભોગવ્યા પછી આ ભોગની ચીજ બીજી વાર ભોગવી શકાય નíહે. ભોજન, પાણી વગેરેનો ભોગમાં સમાવેશ થાય છે. પણ વસ્ત્ર, ધન, પત્ની, બંગલા વગેરેને ભોગની ચીજ ન કહેતાં ઉપભોગની ચીજ કહેવાય, કારણ કે આ બધી ચીજોનો એક વાર ઉપયોગ કર્યા પછી પણ અનેક વાર તેમનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.
આવી ભોગની ચીજોનો ભોગવટો કરવાની પૂરી ઇચ્છા હોય, તે ચીજો પણ હાજર હોય છતાં પણ તે ચીજોને ભોગવી ન શકીએ તો તેમાં આ ભોગાન્તરાયકર્મ કારણ છે, તેમ સમજવું.
ડાયાબિટીસ થઈ જતાં, ગળપણવાળી ચીજો જાતે બનાવી હોય, સામે પડેલી હોય, સ્વાધીન હોય છતાં ય નથી ખાઈ શકાતી ને ? માંદા પડ્યા હોય ત્યારે ડૉક્ટર લાંઘણ કરવાનું કહે ત્યારે ખાવાની તીવ્ર ઇચ્છા હોવા છતાયં ભૂખ્યા રહેવું પડે છે ને ! હાર્ટ-એટેકના દરદીને દૂધ-ઘીવાળા ચરબી વધારનારા પદાર્થો અનિચ્છાએ પણ છોડવા પડે છે ને ? આ બધો પેલા ભોગાન્તરાય કર્મનો પ્રભાવ છે !!
મહારાણાપ્રતાપ જંગલમાં રખડી રહ્યા છે. ખાવાના ફાંફાં છે. પત્ની તથા બે દીકરાઓ સાથે તેઓ પણ ભૂખથી ટળવળે છે. પોતાને પણ કકડીને ભૂખ લાગી છે. ત્યાં કોઈક ભિખારી પસાર થાય છે. તેની પાસે બે રોટલા છે. એક વખતનો રાજા આજે ભિખારી પાસે રોટલાની ભીખ માંગે છે. કર્મરાજે એક વખતના રાજાને આજે ભિખારી બનાવ્યો છે ! પેલો ભિખારી મહારાણાપ્રતાપને પોતાના બે રોટલામાંથી એક રોટલો આપીને આગળ વધે છે. એક રોટલાના ચાર ભાગ થાય છે. પત્ની અને બે દીકરાઓ પોતાના ભાગનો ટુકડો ખાઈ રહ્યાં છે. રાણા પ્રતાપ જ્યાં પોતાના ભાગનો ટુકડો ખાવા મોઢામાં મૂકવા જાય છે ત્યાં જ એક પક્ષી ચીલ ઝડપે આવીને, રાણાના હાથમાંથી તે ટૂકડો ઝૂંટવીને ચાલ્યું જાય છે. રાણો દૂરથી તેને જતું, લાચાર બનીને જોઈ રહે છે. ભોગાન્તરાયકર્મનો ઉદય હોવાથી રાણાપ્રતાપ; રોટલો ખાવાની ઇચ્છા હોવા છતાંય, હાથમાં રોટલો હોવા છતાંય તે રોટલાને ખાવાના સદ્ભાગ્યથી વંચિત રહી જાય છે !
દૂધપાક-પૂરીનું ભાવતું ભોજન તૈયાર છે. ભાણામાં પીરસાયું છે. ભૂખ પણ કકડીને લાગી છે. હાથમાં કોળિયો લીધો છે. ત્યાં જ દૂરથી બૂમ સંભળાઈ – ભાગો રે ભાઈ ભાગો ! નદીના ડેમમાં ગાબડું પડ્યું છે. પૂર ઝડપે પાણી આવી રહ્યું છે. જેની પાસે જે હોય તે લઈને પ્રાણ બચાવવા ભાગો” અને આ શબ્દો સાંભળતાં જ દૂધપાકપૂરી હાજર હોવા છતાં, ખાવાની ઇચ્છા હોવા છતાં ય નાશી જવું પડ્યું. તેથી તેનો ભોગવટો કરી ન શક્યા, કારણ કે ભોગાન્તરાયકર્મ પોતાનો પરચો દેખાડી રહ્યું હતું.
- કર્મનું કમ્પ્યુટર
૧૨૦