________________
કરે તે પણ આર્તધ્યાન છે.
(૪) અગ્રશોચ આર્તધ્યાન: ભવિષ્યના સુખની ચિંતા કરવી કે પોતે કરેલા તપાદિ ધર્મને બદલે સાંસારિક ફળની અપેક્ષા રાખવી, નિયાણું કરવું તે અપ્રોચ આર્તધ્યાન કહેવાય.
આર્તધ્યાન કરવાથી તિર્યંચાયુ બંધાય. માયા કરવાથી પણ તિર્યંચા, બંધાય છે.
જયારે દાનરુચિ, અલ્પ પરિગ્રહ, અલ્પ કષાય, વિનય-સરળતા-નમ્રતા વગેરે ગુણોથી મનુષ્યાયુષ્ય બંધાઈ શકે છે તો સમ્યકૃત્વ, શ્રાવક જીવન, સાધુ જીવન વગેરેના પાલનથી દેવલોકનું આયુષ્ય બંધાય છે. અનિચ્છાએ પણ તપશ્ચર્યાદિ કરવાથી કે દુઃખો સહન કરવાથી દેવાયું બંધાઈ શકે છે.
નરકમાં રહેલા જીવો કે દેવો, મનુષ્ય કે તિર્યંચનું આયુષ્ય બાંધે છે પણ દેવ કે નરકનું આયુષ્ય બાંધતા નથી. જ્યારે મનુષ્ય કે તિર્યંચો તો ચારે ગતિનું આયુષ્ય બાંધી શકે છે.
કોઈપણ જીવ પરભવનું આયુષ્ય જયારે બાંધે છે, ત્યારે ગ્રહણ થતી કાર્મણવર્ગણામાં મનુષ્ય-દેવ-નરક કે તિર્યંચભવ અપાવવાનો સ્વભાવ નક્કી થાય છે. કાશ્મણવણાનો જે જથ્થો આત્માને ચોંટ્યો તે જથ્થાને દ્રવ્ય આયુષ્ય કહેવાય છે.
આત્મા ઉપર ચોટેલા આ કાર્મણ રજકણોના જથ્થા (દ્રવ્ય-આયુષ્ય)ને પછીના ભવમાં, આત્મામાંથી ધીમે ધીમે ક્રમશઃ છૂટો પડતાં જેટલો સમય લાગે તેને કાળ આયુષ્ય કહેવાય છે.
કોઈક જીવે ૭૦ વર્ષનું પરભવનું આયુષ્ય બાંધ્યું છે; તેનો અર્થ એ કે બંધાયેલા આયુષ્યકર્મની રજકણોના જથ્થામાંથી થોડીક થોડીક રજકણો આત્મા ઉપરથી દૂર થતાં થતાં, ૭૦ વર્ષે તમામ ૨જકણો દૂર થઈ જશે. અને ત્યારે તેનું મરણ થશે. આ ૭૦ વર્ષ તે કાળ આયુષ્ય થયું અને ત્યાં સુધીમાં જે જથ્થો છૂટો પડ્યો તે દ્રવ્ય-આયુષ્ય થયું. આમ, દ્રવ્ય-આયુષ્ય અને કાળ-આયુષ્ય બંને સાથે જ પૂર્ણ થાય.
પરન્તુ, દુનિયામાં આપણે જોઈએ છીએ કે કેટલાંકનું અકાળે મોત થઈ જાય છે. કોઈક સ્ત્રી ક્રૂર ડાકણ બનીને, પોતાના પેટમાં રહેલા પોતાના જ બાળકની કતલ કરાવી નાંખે છે. કોઈક બાળકનું બાળપણમાં જ મોત થઈ જાય છે. તળાવમાં કે નદીમાં ડૂબી જવાથી કે મોટર-ટ્રેનના એકિસડન્ટમાં પણ કોક પરલોક સીધાવી જાય છે. એવું નક્કી નથી કે બધા ઘરડા થઈને પછી જ મરે ! માટે તો પ્રત્યેક સમયે મોત આવવાની શક્યતા નિહાળીને પળે પળે સાવધ રહેવાનું છે. “ઘરડે ગોવિંદ ગાશું વાત શી રીતે કરી શકાય? જો ઘડપણ જ ન આવ્યું તો ગોવિંદને ગાશે કોણ?
૧૦૦ 0 ફર્મનું કપ્યુટર