Prashamrati

SR No.: 008922
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhadraguptasuri
Publisher: Mahavir Jain Aradhana Kendra Koba
Publication Year: 2008
Total Pages: 610
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Spiritual, & Religion
File Size: 10 MB

Page 396

૩૭પ
કાળ અને જીવનાં લક્ષણ ધીમો તીવ્ર આદિ શબ્દ સાંભળે છે, તે બધા પુદ્ગલ દ્રવ્યના ઉપકાર છે! સ્પર્ધાદિ પુદ્ગલ દ્રવ્યના જ ગુણ છે.
કર્મપુદગલોના આત્મપ્રદેશો સાથે ક્ષીરનીરન્યાયે જે બંધ થાય છે, તે પણ પુદ્ગલ દ્રવ્યનું જ કાર્ય છે. પુદ્ગલ દ્રવ્યનો ઉપકાર છે. અનન્તપ્રદેશી પુદ્ગલસ્કંધોનું સુક્ષ્મ થવું અને સ્થૂલ થવું એ પુદ્ગલનાં કાર્ય છે. આકાશમાં જે વાદળ થાય છે, ઈન્દ્રધનુષ્ય રચાય છે.વગેરે પુગલ દ્રવ્યોનાં કાર્ય છે. સમચતુરસ્ત્ર આદિ સંસ્થાન-આકારો પણ પુદ્ગલ-દ્રવ્યનું સર્જન છે. ખંડ થવા, ટુકડા થવા એ પુદ્ગલનું કામ છે અને અંધકાર તથા છાયા પણ પુદ્ગલ દ્રવ્યનું કાર્ય છે.
ચન્દ્ર, તારા વગેરેનો પ્રકાશ-ઉદ્યોત પુદ્ગલનો ઉપકાર છે અને સૂર્યનો આતપ પણ પુદ્ગલનો ઉપકાર છે.
જ્ઞાનાવરણ આદિ કર્મો, ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક, તેજસ અને કર્મણ શરીરો, આ પદ્ગલ દ્રવ્યનાં સર્જન છે. જીવાત્માની પ્રત્યેક ક્રિયા અને શ્વાસોચ્છવાસ પુલનાં કાર્ય છે. જેને આપણે સુખ અને દુઃખ કહીએ છીએ, તે પણ પુદ્ગલદ્રવ્યનું પરિણામ છે.
જીવન પર અનુગ્રહ કરનારાં ઘી-દૂધ વગેરે મુદ્દગલો અને મૃત્યુનાં કારણભૂત દ્રવ્યો ઝેર વગેરે પણ પુદ્ગલ દ્રવ્યનાં કાર્ય છે.
આ બધાં પુદ્ગલ દ્રવ્યનાં કાર્યો સ્કંધરૂપે પરિણત પુગલ-દ્રવ્યો પણ જીવદ્રવ્ય સાથે જોડાય છે ત્યારે જ આ કાર્ય કરી શકે છે. સુખદુઃખનાં કન્ડ જીવાત્મામાં જે ઉત્પન્ન થાય છે તે પુદ્ગલ-દ્રવ્યના નિમિત્તે ઉત્પન્ન થાય છે. માટે તેને પુદ્ગલ દ્રવ્યનું કાર્ય કહ્યું છે.
કાળ અને જીવનાં લક્ષણ परिणामवर्तनाविधिः परापरत्वगुणलक्षण: कालः ।
सम्यक्त्वज्ञानचारित्रवीर्यशिक्षागुणा: जीवाः ।।२१८ ।। અર્થ : પરિણામ, વર્તનાનો વિધિ, પરત્વ-અપરત્વ ગુણ, કાળનાં લક્ષણ છે. સમ્યક્ત, જ્ઞાન, ચારિત્ર; વીર્ય અને શિક્ષા- જીવના ગુણ છે.
વિવેચન : ગ્રન્થકાર શ્રીમદ્ ઉમાસ્વાતિજી કાળને સ્વતંત્ર દ્રવ્ય માનીને તેના ઉપકારો બતાવે છે.
પોતાની જાતિનો ત્યાગ કર્યા વિના, દ્રવ્યમાં થતી પૂર્વાવસ્થાની નિવૃત્તિ અને ઉત્તરાવસ્થાની ઉત્પત્તિત્તનું નામ પરિણામ.