________________
નવતત્ત્વના પેટા ભેદો
સંસ્કૃત અનુવાદ
चतुर्दश चतुर्दश द्विचत्वारिंशद्, द्व्यशीतिश्च भवन्ति द्विचत्वारिंशत् । सप्तपञ्चाशद् द्वादश, चत्वारो नव भेदाः क्रमेणैषाम् ॥२॥
શબ્દાર્થ
=
વડલ્સ = ચૌદ (૧૪) વાયાતીસા = બેંતાળીસ (૪૨) વાસી = બ્યાસી (૮૨) ઞ = પાદપૂર્તિ માટે (દુંતિ-છે) વાયાતા = બેંતાળીસ (૪૨) સત્તાવન્ત્ર = સત્તાવન (૫૭)
વારસ = બાર (૧૨)
चउ =
· ચાર (૪) નવ = નવ (૯) ભૈયા = ભેદ મેળ = અનુક્રમે સિ = એ નવ તત્ત્વોના
અન્વય સહિત પદચ્છેદ
एसिं कमेण चउदस चउदस बायालीसा बासी बायाला सत्तावन्नं बारस चड अ नव भेया हुंति ॥ १ ॥
ગાથાર્થ:
૨૩
એઓ (નવતત્ત્વો)ના અનુક્રમે ૧૪-૧૪-૪૨-૮૨-૪૨-૫૭-૧૨-૪ અને ૯ ભેદ છે. (અર્થાત્ જીવતત્ત્વના ૧૪ ભેદ, અજીવતત્ત્વના ૧૪ ભેદ, પુણ્યતત્ત્વના ૪૨ ભેદ, પાપતત્ત્વના ૮૨ ભેદ, આશ્રવતત્ત્વના ૪૨ ભેદ, સંવરતત્ત્વના ૫૭ ભેદ, નિર્જરાતત્ત્વના ૧૨ ભેદ, બંધતત્ત્વના ૪ ભેદ, અને મોક્ષતત્ત્વના ૯ ભેદ છે. ૨
વિશેષાર્થઃ
ઉપર કહ્યા પ્રમાણે નવતત્ત્વના સર્વ ભેદની સંખ્યા ૨૭૬ થાય છે. તેમાં ૮૮ ભેદ અરૂપી છે, ૧૮૮ ભેદ રૂપી છે.
કહ્યું છે કે
धम्माधम्मागासा, तिय तिय अद्धा अजीवदसगा य । सत्तावन्नं संवर, निज्जर दुदस मुत्ति नवगा य ॥१॥
અર્થ :- ધર્માસ્તિકાય', અધર્માસ્તિકાય, અને આકાશાસ્તિકાય એ ત્રણના દરેકના ત્રણ ત્રણ ભેદ ગણતાં ૯ ભેદ, અને અહ્વા (એટલે કાળ) સહિત કરતાં અજીવના ૧૦ ભેદ છે. તથા સંવરના ૫૭ ભેદ. નિર્જરાના ૧૨ ભેદ, અને મોક્ષના ૯ ભેદ (સંબંધ આગળની ગાથામાં) ॥૧॥
૧. એ ધર્માસ્તિકાયાદિકનું સ્વરૂપ આગળની ૮-૯-૧૦મી ગાથામાં કહેવાશે.
