________________
૧૪૩
મોક્ષતત્વ (સત્પદ પ્રરૂપણા) મહાર= અનાહાર
= (મોક્ષ) નથી. વતવંગ = કેવળદર્શન
સેલે = શેષ માર્ગણાઓમાં ના = કેવળજ્ઞાનમાં
અન્વય સહિત પદચ્છેદ ન , પતિ, તપ, જવ, ક્ષત્તિ, મહાય, ઉગ-સમજે अणाहार, केवल-दसण-नाणे मुक्खो सेसेसन ॥४६॥
ગાથાર્થ મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિય જાતિ, ત્રસકાય, ભવ્ય, સંશિ, યથાખ્યાત ચારિત્ર, સાયિક સમ્યક્ત, અનાહાર, કેવળદર્શન અને કેવળજ્ઞાનમાં મોક્ષ છે, અને શેષમાં નથી..૪૬થી
વિશેષાર્થ એ ૧૦ થી શેષ રહેલી કષાય-વેદ-યોગ અને લેગ્યા એ ચાર માર્ગણામાં મોક્ષ હોય જ નહિ. કારણ કે, અકષાયી, અવેદી, અયોગી, અને અલેશી અવસ્થાવાળા જીવને જ મોક્ષ હોય છે. એટલે જ મૂળ અને પર ઉત્તર ભેદોમાં મોક્ષની માર્ગણા કરતાં વિચારણા ઘટતી નથી એટલે મૂળ તથા ઉત્તર દશ માર્ગણામાં જ મોક્ષની માર્ગણા ઘટે છે.
અહીં સાર એ છે કે, મોક્ષમાં જવાની સંસારી જીવની છેલ્લી (૧૪ મા ગુણસ્થાનની શૈલેશી) અવસ્થામાં જે જે માર્ગણા વિદ્યમાન હોય છે તે માર્ગણામાં મોક્ષ છે એમ કહેવાય, અને શેષ માર્ગણાઓમાં મોક્ષનો અભાવ ગણાય. તથા સંજ્ઞીપણું અને ભવ્યત્વ છે કે અયોગી ગુણસ્થાને અપેક્ષાભેદથી શાસનમાં કહ્યું નથી તોપણ અહીં સંજ્ઞીપણું અને ભવ્યત્વ અપેક્ષાપૂર્વક ગ્રહણ કર્યું છે એમ જાણવું.
|| १ इति सत्पदप्ररूपणा द्वार ॥ ૧. શ્રી અભયદેવસૂરિ રચિત નવતત્ત્વ ભાષમાં ૧૪ માર્ગણામાં મોક્ષપદની પ્રરૂપણા જુદી રીતે કહી છે. તે આ પ્રમાણે
तत्थ य सिद्धा पंचमगइए नाणे य देसणे सम्मे।
संतित्ति सेसएसं, पएसु सिद्धे निसेहिज्जा ॥११२॥ ત્યાં સિદ્ધો પંચમ ગતિમાં (સિદ્ધગતિમાં), તથા કેવળજ્ઞાન, કેવળદર્શન અને સાયિક સમ્યક્ત એ ચાર માર્ગણામાં સત્-વિદ્યમાન છે, અને તેથી શેષ ૧૦મૂળ માર્ગણાઓમાં (અને ૫૮ ઉત્તર માર્ગણામાં) સિદ્ધપણાનો નિષેધ જણવો. આ સત્પદ પ્રરૂપણા પણ અપેક્ષાભેદથી યથાર્થ છે, કારણ કે અહીં સિદ્ધત્વ અવસ્થા આશ્રયીને માર્ગણાઓની પ્રરૂપણા એ પ્રમાણે જ સંભવે છે.
ર-૩. “ભવ્યપણું એટલે મોક્ષગતિને યોગ્ય ફેરફાર પામવાપણું એ અર્થવાળું ભવ્યત્વ
