Vedavada Dvantrinshika

SR No.: 008879
Original Sutra Author: Siddhasen Divakarsuri
Author: Jaykalyanbodhisuri
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Publication Year: 2010
Total Pages: 43
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Yoga
File Size: 471 KB

Page 25

88-वेदवादद्वात्रिंशिका
यदि कश्चित् सहस्रभानो नूनां निरोधे यतेत, वर्षन्तं मेघ वा रोढुं यतेत, तदा नु तस्यापरस्य चाश्रेय एव भवेत् । यद्यदपि जगति विभूतिरूपम्, ततस्ततः प्रयत्नेन विनैव सर्वेषां कल्याणं भवति । बलान्निश्चोत्यमानासु तु तासु ताभ्योऽकल्याणस्यैव क्षरणम् । कामधेनुस्तनाः स्वत एव क्षरन्ति क्षीरम्, किन्तु बलाद्दह्यमानाः कदाचिद्रुधिरमपि क्षरेयुः, एतदेव प्राकृतिकविभूतीष्वपि योज्यम् । किञ्च - तमेवाश्वत्थमृषयो वामनन्ति
हिरण्मयं व्यस्तसहस्रशीर्षम्। मनःशयं शतशाखप्रशाखं
यस्मिन् बीजं विश्वमोतं प्रजानाम् ।।१६।। यस्मिन् प्रजानां पूर्ण बीजं वर्तते, तमेवर्षयोऽश्वत्थवृक्षत्वेन स्तुवन्ति, तमेव विस्तृतमस्तकसहस्रधारिणं ब्रह्मतया निरूपयन्ति । तमेव ત્યારે તે વિભૂતિઓથી કલ્યાણ સાધવાના બદલે અકલ્યાણ સાધે છે. કોઈ સૂર્યના સાહજિક પ્રકાશ-પ્રવાહને રોકવા મથે અથવા મેઘને વરસતાં રોકવા મથે તો તેમાં તેનું અને બીજાનું અહિત જ થવાનું. કવિનું તાત્પર્ય એ લાગે છે કે જે જે જગતમાં વિભૂતિરૂપ છે તેમાંથી વગર પ્રયત્ન સૌનું કલ્યાણ જ સધાય છે. જો એ વિભૂતિઓને નિચોવવા મથો તો તેમાંથી અકલ્યાણ જ પ્રગટવાનું. કામધેનુના સ્તનો આપમેળે દૂધ વરસાવે છે, પણ વધારે લાલચથી તેને નિચોવવા મથો એટલે તેમાંથી રુધિર પણ ઝરે. એ જ ન્યાય પરમાત્માની કુદરતી વિભૂતિઓને પણ લાગુ પડે છે. વળી
અર્થ:- જેમાં પ્રજાઓનું સંપૂર્ણ બીજ રહેલું છે તેને જ ઋષિઓ અશ્વત્થવૃક્ષયે વર્ણવે છે, તેને જ ફ્લાએલ હજાર મસ્તકધારી બ્રહ્મારૂપે વર્ણવે છે અને તેને જ સેકડો શાખપશાખાવાળા કામરૂપે વર્ણવે છે. १. ग - व्यामनन्ति । २. ख - ०शास्वप्र०।
-वेदोपनिषद्-98 च शतशाखप्रशाखवत्त्वेन कामरूपतया वर्णयन्ति ।
साङ्ख्यपरम्परानुसारेण सृष्टिमात्रस्य प्राणिवर्गस्य जन्मबीजमव्यक्तप्रकृतिकुक्षिप्रविष्टम् । ब्रह्मवाद्यभिप्रायेण तु जननबीजशक्तिः परब्रह्मणि परमेश्वरे निहिता । सूरिभिरत्रेश्वरवादिपरम्परामनुसृत्य परमात्मैव समग्रप्राणिवर्गजननशक्तेराधार इति निर्दिष्टम्, स एव परमात्मा वेदोपनिषन्महाभारतगीताप्रभृतावश्वत्थरूपेण हिरण्यगर्भत्वेन कामरूपतया च ऋषिभिर्वर्ण्यत इत्यपि प्रतिपादितम् । ___ ऋग्वेदसूक्ते (१-२४-७) वरुणवृक्षोपन्यास उपलभ्यते । अथर्ववेदे (५-४-३) अश्वत्थवृक्षवार्ताऽस्ति, कठे (६-१) गीतायां च (१५-१) स एवाश्वत्थवृक्षा - ऊर्ध्वमूलमधः शाखम् - इत्यादिरूपेण सविशेषेण निरूपितः। पुनरपि गीतायां कठग्रन्थतोऽप्यधिकम् - अधश्चोर्ध्व प्रसृतास्तस्य शाखा गुणप्रवृद्धा विषयप्रवालाः - इत्यपि (१५-२)
ભાવાર્થ :- સાંખ્ય-પરમ્પરા પ્રમાણે સૃષ્ટિમાત્ર કે પ્રાણીવર્ગનું જન્મબીજ અવ્યક્ત-પ્રકૃતિમાં સમાયેલું છે. જ્યારે બાવાદી પરમ્પરા પ્રમાણે એ જનનબીજ શક્તિ પરબ્રહ્મ પરમેશ્વરમાં નિહિત છે. અહીં કવિ ઈશ્વરવાદી પરમ્પરાને લક્ષી પરમાત્માને જ સમગ્ર પ્રાણીવર્ગની જનનશક્તિના આધાર તરીકે નિર્દેશ છે. અને સાથે સાથે તે કહે છે કે ઋષિઓ એ જ પરમાત્માને વેદ, ઉપનિષદ્, મહાભારત, ગીતા આદિમાં અશ્વત્થરૂપે હિરણ્યગર્ભરૂપે તેમ જ કામરૂપે વર્ણવે છે.
ઋગ્વદના સૂક્તમાં (૧.૨૪.૭) વરુણના વૃક્ષનું વર્ણન છે. मथर्ववहभां (५.४.3) मश्वत्थवृक्ष वान छ, 56मां (५.१) भने गीतमi (१५.१) मे १ मश्वत्थवृक्षतुं 'ऊर्ध्वमूलमधा शाखम्' प्रत्याहिये सविशेष पनि छ भने गीताम तो पार्छ 56थी पधारे 'अधश्चोर्ध्वं प्रसृतास्तस्य शाखा गुणप्रवृद्धा विषयप्रवालाः' इत्यादि पनि छे.