Page Text
________________
३७
88-वेदवादद्वात्रिंशिकायस्मिन्मृत्युर्नेहते नो तु कामः
स सोऽक्षरः परमं ब्रह्म वेद्यम् ।।१३।। यत्र विद्याया अविद्याया वा सम्भवो नास्ति । यो निकटोऽपि नास्ति, दूरतरोऽपि नास्ति। यश्च गम्योऽपि नास्ति । यत्र मृत्योः प्रवृत्ति स्ति, कामस्यापि प्रवृत्ति स्ति। तदेवाविनाशि, तदेवाक्षरम्, तदेव ज्ञेयतयाभीप्सितं परब्रह्म ।।
इदमुक्तं भवति - सूरिभिरत्र परमात्मनो निर्गुणं स्वरूपं व्यावर्णितम् । अत एवात्राविद्यालक्षणकर्ममार्गतो विद्यात्मकात्मलक्षिशास्त्राच्चातीतः परमात्मेत्युदितम् । विद्याविद्योभयसम्भवो तस्मिन्नास्तीति भावः । नासावासन्नः, नापि दूर इत्युक्तिरीशावास्योपनिषदीयाम् - तदेजति तन्नेजति तद्दरे तद्वन्तिके - इत्युक्तिं स्मारयति ।
श्वेताश्वतरे यदुक्तम् - द्वे अक्षरे ब्रह्मपरे त्वनन्ते, विद्याविद्ये निहिते यत्र गूढे । क्षरं त्वविद्या ह्यमृतं तु विद्या, विद्याविद्ये ईशते ' અર્થ :- જેમાં વિદ્યા અને અવિધા નથી સંભવતા, જે નથી સમીપ કે નથી દૂરતર, કે નથી ગમ્ય, જેમાં નથી મૃત્યુ પ્રવૃત થતું કે નથી કામ પ્રવૃત થતો, તે અને તે જ અક્ષર, અવિનાશી છે અને શેય એવું પરબ્રહ્મ છે.
ભાવાર્થ :- કવિએ અહીં પરમાત્માનું નિર્ગુણસ્વરૂ૫ વર્ણવેલું છે. તેથી જ તે અવિદ્યા એટલે કર્મમાર્ગ અને વિદ્યા એટલે આત્મલક્ષી શારા બન્નેના સંભવથી પરમાત્માને પર કહે છે. પરમાત્મા નથી मास नथी र मेवान शावास्यना 'तदेजति तन्नजति तहरे तद्वन्तिके' मे वनिनी या मापे मेधुंछ. प्रस्तुत पधमां श्वेताश्वतरना 'द्वे अक्षरे ब्रह्मपरे त्वनन्ते, विद्याविद्ये निहिते यत्र गढे । क्षरं त्वविद्या ह्यमतं तु विद्या, विद्याविद्ये ईशते यस्तु सोऽन्यः' मा भानो भाव मे छे. १. क.ग - नो त कामा। ख- नो नु कामा। २. क.ख.ग - ०क्षरम् ।
३८
-वेदोपनिषद्-08 यस्तु सोऽन्यः - इति (५-१), तद्भावोऽप्यत्र रममाणो दृश्यते ।
परमात्मा न दूरः, जीवात्मान्तर्भूतत्वात् । नापि समीपः, अविद्यावृतात्मनामगोचरत्वादित्यादिरत्र विरोधपरिहारः, सुगमः । इदं चाद्भुततरमित्याहओतप्रोताः पशवो येन सर्वे
ओतः प्रोतः पशुभिश्चैष सर्वैः। सर्वे चेमे पशवस्तस्य होम्यं
तेषां चायमीश्वरः संवरेण्यः।।१४।। येनैते सर्वे पशवः - जीवात्मान ओतप्रोता वर्तन्ते, यश्च स्वयं सर्वैः पशुभिः - जीवात्मभिरोतप्रोतः । सर्वेऽप्येते पशवस्तदीयं हव्यम् । सर्वेषामपि पशूनां वरणयोग्योऽप्ययमेवेश्वरः ।
एतदत्राकूतम् – सूरिभिरनुसृत्य पाशुपतपरम्पराम् पशुपदं जीवात्मपरं प्रयुक्तमत्र, आविष्कृतश्चालङ्कारमयरीत्या जीवात्मपरमात्मनोः
પરમાત્મા દૂર નથી, કારણ કે એ દરેક જીવાત્માની અંદર જ વિદ્યમાન છે, પરમાત્મા નજીક પણ નથી, કારણ કે અવિધાથી આવરાયેલા
સ્વરૂપવાળા જીવોને તે અગોચર હોય છે. આ રીતે અહીં વિરોધપરિહાર સુગમ છે. પરમાત્માનું જે અતિ અદ્ભુત સ્વરૂપ છે, તે કહે છે -
અર્થ :- જેના વડે આ બધાં પશુઓ - જીવાત્માઓ ઓતપ્રોત છે અને એ પોતે બધા પશુઓ-જીવાત્માઓ દ્વારા ઓતપ્રોત છે. આ બધા પશુઓ તેનું હવ્ય છે અને એ બધા પશુઓને વાતે આ વરવા યોગ્ય ઈશ્વર છે.
ભાવાર્થ :- કવિ અહીં પાશુપત પરમ્પરાને અનુસરી ‘પશુ” પદ જીવાત્માના અર્થમાં પ્રયોજે છે અને તે જીવાત્મા-પરમાત્માનો સમ્બન્ધ અહીં આલંકારિક રીતે વ્યક્ત કરે છે. કવિ જીવાત્મા અને પરમાત્માને १. क.ख.ग - ओतः । २. क.ग.- पशुभैश्चै०। ३. ख- वोयमी, ग- चावमी०।
22
| SR No. | 008879 |
| Book Title | Vedavada Dvantrinshika |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Jaykalyanbodhisuri |
| Publisher | Jinshasan Aradhana Trust |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 43 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Yoga |
| File Size | 471 KB |