________________
સાત વક્ષસ્કાર
[ ૪૮૩]
પ્રસ્તુતમાં સૂર્ય સંબંધી પાંચ ક્રિયા દર્શાવી છે– (૧) જછતિ – ગમન કરે છે (ર) માતિસવાલ : કુવો તયત, યથા યૂનતમેવ દશ્યતે I અતિ સ્થૂળ વસ્તુ દેખાય તેવો આછો પ્રકાશ (૩) કન્નોર્વેતિ-૩ોત તો-ભૂશ પ્રવાસયતઃ યથા શૂનમેવ દશ્યતે ઉજાસ. સ્કૂલ વસ્તુને સારી રીતે જોઈ શકાય તેવો પ્રકાશ (૪) તતિ તાપયત:–અપનૌત શત પુરત:, યથા સૂકા વિપત્તિwા િદશ્યતે તથા ગુજરાત: પોતાના તાપથી ઠંડીને દૂર કરે તેવો તથા કીડી વગેરે સૂક્ષ્મ વસ્તુ જોઈ શકાય તેવો પ્રકાશ. (૫) પતિ -માવત: તિવાપયો વિરોવતોપનોતરીત હતો, યથા જૂનતર દરથ પ્રભાસિત,
અતિતાપથી વિશેષ પ્રકારે શીતને-ઠંડીને દૂર કરે તેવો તથા અતિ સૂક્ષ્મ વસ્તુ જોઈ શકાય તેવો પ્રકાશ. ઊર્ધાદિ દિશામાં સૂર્ય પ્રકાશ પ્રમાણ :
जंबुद्दीवे णं भंते ! दीवे सूरिया केवइयं खेत्तं उड्ठं तवयंति, अहे तिरियं च?
गोयमा ! एगं जोयणसयं उड्ढं तवयंति, अट्ठारस जोयणसयाइं अहे तवयंति, सीयालीसं जोयणसहस्साइं दोण्णि य तेवढे जोयणसए एगवीसं च सट्ठिभाए जोयणस्स तिरियं तवयंति । ભાવાર્થ - પ્રશ્ન- હે ભગવન્! જંબૂદ્વીપ નામના દ્વીપમાં બને સૂર્યો ઊર્ધ્વ, અધો, તિરછી દિશામાં કેટલા ક્ષેત્રને તપ્ત કરે છે, તેજથી વ્યાપ્ત કરે છે.
ઉત્તર- હે ગૌતમ! ઊર્ધ્વભાગમાં ૧00 યોજન ક્ષેત્રને, અધોભાગમાં ૧,૮00 યોજનક્ષેત્રને અને તિર્યમ્ ભાગમાં સૂડતાળીસ હજાર, બસો ત્રેસઠ યોજન અને એકવીસ સાઠાંસ (૪૭,
ર૩ ૪ યો.) યોજનના ક્ષેત્રને પોતાના તેજથી તપાવે છે–વ્યાપ્ત કરે છે. વિવેચન :
પ્રસ્તુત સૂત્રમાં “ઊધ્વદિ દિશામાં સૂર્ય પ્રકાશ પ્રમાણ દ્વાર” નામના તેરમાં કારનું વર્ણન છે. ઊર્ધ્વ દિશામાં સૂર્ય પ્રકાશ - બંને સૂર્યનો પ્રકાશ ઊંચે 100 યોજન સુધી પહોંચે છે. તેઓ પોતાના વિમાનથી ઊંચે તેટલા ક્ષેત્રને તપાવે છે-પ્રકાશિત કરે છે.
અધો દિશામાં સૂર્ય પ્રકાશ - બંને સૂર્યોથી ૮00 યોજન નીચે સમપૃથ્વી તલ છે અને ત્યાંથી 1,000 યોજના નીચાણમાં સલિલાવતી અને વપ્રા નામની પશ્ચિમ મહાવિદેહક્ષેત્રની ચોવીસની અને પચ્ચીસમી વિજય સુધી સૂર્યનો પ્રકાશ પ્રસરે છે. માટે ૮૦૦+ ૧,૦૦૦ = ૧,૮૦૦ અધોક્ષેત્રને તપાવે છે. તિરછી દિશામાં સૂર્ય પ્રકાશ - તિર્ય દિશામાં ૪૭,૨૭ ફુ યોજના ક્ષેત્રને પ્રકાશિત કરે છે. આ કથન દષ્ટિપથની અપેક્ષાએ છે તથા સૂર્ય સર્વાત્યંતર મંડળ ઉપર હોય તે અપેક્ષાથી છે. સૂર્ય સર્વ બાહ્ય મંડળ ઉપર હોય ત્યારે ૩૧, ૮૩૧ ફુ યોજન સુધી તેનો પ્રકાશ ફેલાય છે.
