________________
| સોળમું પદઃ પ્રયોગ
૩૩૧
| ૪ | X | ૪
સમુચ્ચય જીવ અને ૨૪ દંડકના જીવોમાં પ્રયોગ–ભંગ - જીવ પ્રકાર | કુલ | શાશ્વત અશાશ્વત શાશ્વત |શાશ્વત-અશાશ્વત પ્રયોગ ભંગ| કુલ | દંડક પ્રમાણે ભગ પ્રયોગ | પ્રયોગ | પ્રયોગ પ્રયોગ | |િ ત્રિ, ચાર પાંચ ભગ
ભગ સયોગી સયોગી સયોગી સંયોગી સમુચ્ચય જીવ | ૧૫ | | ૧૩ | પ્રયોગ ૧
૧૪૯= ૯ નારકી અને દેવતા | ૧૧ | ૧૦ |૧કાર્પણ
૨ | X | x
૧૪૪૩=૪૨ પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ | ૩ | ૩ | X |
૪૪૧= ૪ વનસ્પતિ વાયુકાય | ૫ | ૫ |
૧૪૧ = ૧ ત્રણ વિકલેન્દ્રિય | ૪ | ૩ |૧કાર્પણ | ૧ | ૨ |
૩૪૩ = ૯ તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય | ૧૩ | ૧૨ ૧કાર્પણ
૧૪૩ = ૩ મનુષ્ય ૧૧ ૪ પ્રયોગ ૧ | ૮ | ૨૪ | ૩ર | ૧૬ | | ૮૧ | ૧૪૮૧ = ૮૧
હલ -૧૪૯ ભંગ નોંધ: ૪ પ્રયોગ અશાશ્વત હોય છે. અશાશ્વત પ્રયોગ એક હોય તો-૩ ભંગ. અશાશ્વત પ્રયોગ બે હોય તો-૯ ભંગ. અશાશ્વત પ્રયોગ ત્રણ હોય તો-ર૭ ભંગ અને અશાશ્વત ચાર હોય તો-૮૧ ભંગ થાય છે. * કોકમાં સૂચિતઃ અશાશ્વત પ્રયોગ-૨ = આહારક અને આહારક મિશ્ર પ્રયોગ. અશાશ્વત પ્રયોગ-૪ = ઔદારિક મિશ્ર, કાર્મણ, આહારક, આહારક મિશ્ર પ્રયોગ.
| ૪ | x| ૪ |
ગતિપ્રપાત:| १५ कइविहे णं भंते ! गइप्पवाए पण्णत्ते ? गोयमा ! पंचविहे पण्णत्ते, तं जहापओगगई, ततगई बंधणच्छेयणगई, उववायगई, विहायगई। ભાવાર્થ - પ્રશ્ન- હે ભગવન્! ગતિપ્રપાતના કેટલા પ્રકાર છે? ઉત્તર- હે ગૌતમ! ગતિ પ્રપાતના પાંચ પ્રકાર છે, તે આ પ્રમાણે છે– (૧) પ્રયોગગતિ, (૨) તતગતિ, (૩) બંધન છેદનગતિ, (૪) ઉપપાતગતિ અને (૫) વિહાયોગતિ.
વિવેચન :
પ્રસ્તુત સૂત્રમાં પ્રયોગગતિ આદિ પાંચ પ્રકારના ગતિપ્રપાતનું પ્રતિપાદન છે. ગતિપ્રપાત:- રામન અતિ પ્રાપ્તિરિત્યર્થ, પ્રાપ્તિ વરેશાનારવિષય પર્યાયાન્તરવિષયા રાગમન કરવું, પ્રાપ્ત કરવું તે ગતિ. ગતિ અથવા પ્રાપ્તિના બે પ્રકાર છે–(૧) દેશાત્તર પ્રાપ્તિ- એક સ્થાનથી બીજા સ્થાને જવું, તે દેશાત્તર રૂપ ગતિ અથવાદેશાન્તરની પ્રાપ્તિ છે અને (૨) પર્યાયાન્તર પ્રાપ્તિ-એક અવસ્થાને છોડીને બીજી અવસ્થાને પ્રાપ્ત થવું. જેમ કે મનુષ્ય મરીને દેવ થાય. ત્યારે તે આત્મા મનુષ્ય અવસ્થાને છોડીને દેવ અવસ્થાને પ્રાપ્ત થાય છે, તે પર્યાયાન્તરરૂ૫ ગતિ(પ્રાપ્તિ) છે.
