________________
અગિયારમું પદ : ભાષા
ગ્રહણ કરે છે. લોકાંતે રહેલા જીવોને અલોક આવી જવાથી છ દિશા પ્રાપ્ત થતી નથી. ત્રસ નાડીની મધ્યમાં રહેલા જીવોને અવશ્ય છ દિશા પ્રાપ્ત થાય છે. દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ ગ્રાહ્ય ભાષા પુદ્ગલો :
-
ક્ષેત્રથી
દ્રવ્યથી સ્થિત | ગતિશીલ સંખ્યાત- | અનંત સંખ્યાત અસંખ્યાત અસંખ્યાત પ્રદેશી પ્રદેશાવગાઢ પ્રદેશાવગાઢ
પ્રદેશી
X
✓
✓
પૃષ્ટાદિ ૧૪ બોલથી યુક્ત ગ્રાહ્ય ભાષા પુદ્ગલો
૧.
સ્પષ્ટ
અસ્પૃષ્ટ
૨
૩
૪.
2-6-5
X
અવગાઢ
અનંતરાવગાઢ
અણુ
ઊર્ધ્વ અધો
✓
X
અનવગાઢ
પરંપરાવગાઢ
બાદર
તિર્થંગ્
--
૯.૧૦.૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
કાળથી
ભાવથી
એકથી અસંખ્યાત વર્ણાદિ ૧૬ બોલ યુક્ત
સમય સ્થિતિક
(૫ વર્ણ, ૨ ગંધ, ૫ રસ, ૪ સ્પર્શ)
✓
આદિ
✓
સ્વ વિષય
અનુક્રમ
એકથી પાંચ દિશા
૧૬૩
મધ્ય
અંત
પર વિષય
અનનુક્રમ
X
છ દિશા
ભાષા દ્રવ્યોની ગ્રહણ અને નિસર્ગ પદ્ધતિ :
६८ जीवे णं भंते ! जाई दव्वाइं भासत्ताए गेण्हइ ताइं किं संतरं गेण्हइ, णिरंतरं गेण्हइ ? गोयमा ! संतरं पि गेण्हइ णिरंतरं पि गेण्हइ । संतरं गिण्हमाणे जहण्णेणं एगं समयं, उक्कोसेणं असंखेज्जसमए अंतरं कट्टु गेण्हइ । णिरंतरं गिण्हमाणे जहणेणं दो समए, उक्कोसेणं असंखेज्जसमए अणुसमयं अविरहियं णिरंतरं गेण्हइ ।
ભાવાર્થ :- પ્રશ્ન− હે ભગવન્ ! જીવ જે ભાષા દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરે છે, તેને શું સાંતર ગ્રહણ કરે છે કે નિરંતર ગ્રહણ કરે છે ? ઉત્તર- હે ગૌતમ ! જીવ તે દ્રવ્યોને સાંતર પણ ગ્રહણ કરે છે અને નિરંતર પણ ગ્રહણ કરે છે. સાંતર ગ્રહણ કરે, તો જઘન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત સમયના આંતરે ગ્રહણ કરે છે અને નિરંતર ગ્રહણ કરે, તો જઘન્ય બે સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત સમય સુધી પ્રતિ સમય વિરહ રહિત નિરંતર ગ્રહણ કરે છે.
६९ जीवे णं भंते ! जाई दव्वाई भासत्ताए गहियाइं णिसिर ताई किं संतरं णिसिर णिरंतरं णिसिरइ ? गोयमा ! संतरं णिसिरइ, णो णिरंतरं णिसिरइ । संतरं णिसिरमाणे एगेणं समएणं गेहइ एगेणं समएणं णिसिरइ, एएणं गहण णिसिरणोवाएणं जहण्णेणं
