________________
શ્રી પશવણા સૂત્ર : ભાગ-૨
ત્રણ વિકલેન્દ્રિય, અસંશી પંચેન્દ્રિય જીવો એક માત્ર વ્યવહાર ભાષા જ બોલે છે. સંશી તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય જીવો સામાન્ય રીતે વ્યવહાર ભાષા જ બોલે છે. જો તે જીવોને શિક્ષિત કરવામાં આવે અથવા જાતિસ્મરણજ્ઞાન આદિ કોઈ લબ્ધિ પ્રગટ થાય, તો ક્ષયોપશમની વિશેષતાથી તે જીવો સત્ય આદિ ચારે પ્રકારની ભાષા બોલી શકે છે. મનુષ્યો તથા ભવનપતિ, વ્યંતર, જ્યોતિષી અને વૈમાનિક દેવો ચારે પ્રકારની ભાષા બોલે છે.
સંસારી જીવોમાં ૪ પ્રકારની ભાષા :–
જીવ
૧૫૬
સત્યભાષા મૃષા ભાષા
X
X
X
એકેન્દ્રિય
વિકલેન્દ્રિય અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
સામાન્ય સંજ્ઞી તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય
X
વિશેષજ્ઞાની કેશિક્ષિત સંજ્ઞી તિર્યંચ પંચે
✓
સંશી મનુષ્ય અને નારકી, દેવતા
✓
ગ્રહણયોગ્ય ભાષા દ્રવ્યોની યોગ્યતા :
४५ जीवे णं भंते ! जाई दव्वाई भासत्ताए गेण्हति ताई किं ठियाई गेण्हइ, अठियाई મેન્હરૂ ? ગોયમા !નિયારૂં મેહફ, ગો અઢિયારૂં નેહરૂ |
X
મિશ્ર ભાષા
X
✓
✓
X
X
વ્યવહાર ભાષા
X
X
✓
✓
ભાવાર્થ :- પ્રશ્ન- હે ભગવન્ ! જીવ જે દ્રવ્યોને ભાષારૂપે ગ્રહણ કરે છે, તે સ્થિત(ગમનક્રિયા રહિત, અચલાયમાન) દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરે છે કે અસ્થિત દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરે છે ? ઉત્તર- હે ગૌતમ ! જીવ સ્થિત દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરે છે, અસ્થિત દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરતા નથી.
| ४६ जाई भंते ! ठियाई गेण्हइ ताई किं दव्वओ गेण्हइ, खेत्तओ गेण्हइ, कालओ गेण्हइ, ભાવો મેન્હરૂ ? ગોયમા !બ્બો વિ મેહફ, હેત્તઓ વિ મેન્હર, જાતો વિ મેહફ, भावओ वि गेण्हइ ।
ભાવાર્થ :- પ્રશ્ન− હે ભગવન્ ! જીવ જે સ્થિત ભાષા દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરે છે, તે સ્થિત ભાષા દ્રવ્યોને દ્રવ્યથી ગ્રહણ કરે છે, ક્ષેત્રથી ગ્રહણ કરે છે, કાલથી ગ્રહણ કરે છે કે ભાવથી ગ્રહણ કરે છે ? ઉત્તર- હે ગૌતમ ! તે સ્થિત ભાષા દ્રવ્યોને દ્રવ્યથી ગ્રહણ કરે છે, ક્ષેત્રથી પણ ગ્રહણ કરે છે, કાલથી પણ ગ્રહણ કરે છે અને ભાવથી પણ ગ્રહણ કરે છે.
४७ जाई भंते ! दव्वओ गेण्हइ ताइं किं एगपएसियाई गेण्हइ, दुपएसियाई गेण्हइ जाव अणंतपएसियाइं गेण्हइ ? गोयमा ! णो एगपएसियाई गेण्हइ जावणो असंखेज्जपए सियाइं गेण्हइ, अणंतपएसियाई गेण्हइ ।
ભાવાર્થ:- પ્રશ્ન− હે ભગવન્ ! જીવ જે સ્થિત ભાષા દ્રવ્યોને દ્રવ્યથી ગ્રહણ કરે છે, તે શું એક પ્રદેશી દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરે છે, દ્વિ પ્રદેશી દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરે છે યાવત્ અનંત પ્રદેશી દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરે છે ? ઉત્તર
