________________
પ્રતિપત્તિ—૩ : ધાતકીબંડાદિ દ્વીપ–સમુદ્રાધિકાર
अट्ठावीसं कालोदहिम्मि, बारस य सयसहस्साइं । णव य सया पण्णासा, तारागणकोडिकोडीणं ॥ ३ ॥
ભાવાર્થ :- પ્રશ્ન− હે ભગવન્ ! કાલોદ સમુદ્રમાં કેટલા ચંદ્ર પ્રકાશ કરતા હતા, ઇત્યાદિ પ્રશ્ન ? ઉત્તર– હે ગૌતમ ! કાલોદ સમુદ્રમાં બેતાલીસ ચંદ્ર પ્રકાશ કરતા હતા, કરે છે અને કરશે.
ગાથાર્થ– કાલોદધિમાં ૪૨ ચંદ્ર અને ૪૨ સૂર્યો છે. ૧,૧૭૬(એક હજાર, એકસો છોતેર) નક્ષત્રો અને ૩,૬૯૬(ત્રણ હજાર, છસો છનું) મહાગ્રહો અને ૨૮,૧૨,૯૫૦(અઠ્ઠાવીસ લાખ, બાર હજાર, નવસો પચાસ) ક્રોડાક્રોડી તારાઓ શોભતા હતા, શોભે છે, અને શોભશે. II ૧–૩ ॥
વિવેચનઃ
પ્રસ્તુત સૂત્રોમાં કાલોદ(કાલોદધિ) સમુદ્રનું સ્થાન, પ્રમાણાદિનું વર્ણન છે. કાલોદ સમુદ્રના અધિષ્ઠાયક દેવ પૂર્વાર્ધના કાલ અને પશ્ચિમાર્ધના મહાકાલ છે. કાલોદ સમુદ્રમાં ૪૨ ચંદ્ર અને ૪૨ સૂર્ય છે. કાલોદ સમુદ્રનું પ્રમાણાદિ :
સ્થાન સંસ્થાન | ચક્રવાલ પરિધિ વિષ્ણુભ
ધાતકી–| ચૂડીના ખંડની |આકારે
ચારે બાજુ
ફરતો
૮ લાખ યોજન
હાર
સાધિક |વિજયાદિ
૯૧, ૭૦, ચાર દાર
sou
યોજન
૫૧૯
બે દ્વારનું જલસ્વાદ | સૂર્ય- ગ્રહ નક્ષત્ર અંતર રંગ ચંદ્ર ૨૨,૯૨, સ્વાભાવિક ૪૨-૪૨ | ૩, ૬૯૬ ૧,૧૭૬ | ૨૮, ૧૨, પાણી જેવો
૪૨
૯૫૦
કો. ક્રો
યોજન ત્રણ ગાઉ
સ્વાદ અને
કાળો વર્ણ
તારા અધિષ્ઠાયક
દેવ
કાલ,
મહાકાલ,
બે
દેવો
પુષ્કરવરદ્વીપઃ
२२
समुद्दं पुक्खरवरे णामं दीवे वट्टे वलयागारसंठाणसंठिए सव्वओ समता संपरिक्खित्ता णं चिट्ठइ, तहेव जावसमचक्कवालसंठाणसंठिए णो विसमचक्कवालसंठाणसंठिए ।
ભાવાર્થ :- ગોળ અને વલયાકાર સંસ્થાનથી સંસ્થિત પુષ્કરવર નામનો દ્વીપ કાલોદધિ સમુદ્રને ચારે બાજુથી ઘેરીને રહેલો છે યાવત્ તે સમ ચક્રવાલ સંસ્થાનથી સંસ્થિત છે, વિષમ ચક્રવાલ સંસ્થાનથી સંસ્થિત નથી. २३ पुक्खरवरे णं भंते ! दीवे केवइयं चक्कवालविक्खंभेणं केवइयं परिक्खेवेणं पण्णत्ते ? गोयमा ! सोलस जोयणसयसहस्साइं चक्कवालविक्खंभेणं -
एगा जोयकोडी, बाणउइं च सयसहस्साइं ।
अउणाणउइं च सहस्सा, अट्ठसया चडणडया | परिक्खेवेणं पण्णत्ते । सेणं गाए पउमवरवेइयाए एगेण य वणसंडेणं संपरिक्खित्ते । दोण्ह वि वण्णओ। ભાવાર્થ :- પ્રશ્ન- હે ભગવન્ ! પુષ્કરવરદ્વીપનો ચક્રવાલ વિધ્યુંભ કેટલો છે ? અને તેની પરિધિ કેટલી છે ? ઉત્તર– હે ગૌતમ ! તેનો ચક્રવાલ વિધ્વંભ સોળ લાખ યોજન છે અને તેની પરિધિ ૧,૯૨,૮૯,૮૯૪ (એક કરોડ, બાણુ લાખ, નેવાસી હજાર, આઠસો ચોરાણુ) યોજન છે. તેની ચારે બાજુ એક પદ્મવર વેદિકા
