________________
શતક-૨૫ઃ ઉદ્દેશક-૪
[ ૨૮૧ ]
(૧૮) તેનાથી નિષ્ઠપક સંખ્યાતપ્રદેશી સ્કંધો પ્રદેશથી અસંખ્યાતગુણા છે. (૧૯) તેનાથી નિષ્કપક અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્કંધો દ્રવ્યથી અસંખ્યાતગુણા છે. (૨૦) તેનાથી નિષ્કપક અસંખ્યાતપ્રદેશી ઢંધો પ્રદેશથી અસંખ્યાતગુણા છે. વિવેચન :
પ્રસ્તુત સૂત્રોમાં દ્રવ્ય, પ્રદેશ અને દ્રવ્ય-પ્રદેશની સમ્મિલિત અપેક્ષાએ અલ્પબદુત્વનું કથન છે. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ તેમાં ૧૧ બોલનું અલ્પબદુત્વ છે. પરમાણમાં સર્વકંપ અને નિષ્કપ તે બે બોલ અને સંખ્યાત, અસંખ્યાત, અનંતપ્રદેશી સ્કંધમાં સર્વકંપ, દેશકંપ અને નિષ્કપ તે ત્રણ ત્રણ બોલ ગણતા નવ બોલ થાય. કુલ ૯+૨ = ૧૧ બોલ થાય. દ્રવ્યથી દેશકંપ-સર્વકંપ પરમાણુ આદિનું અલ્પબદ્ભુત્વઃપુદ્ગલ દ્રવ્ય
સર્વકંપ દેશકંપ
નિષ્કપ પરમાણુ ૬ અસંખ્યાતગુણા |
X
૯ અસંખ્યાતગુણા સંખ્યાત પ્રદેશ સ્કંધ | ૫ અસંખ્યાતગુણા ૭ અસંખ્યાતગુણા ૧૦ સંખ્યાતગુણા અસંખ્યાત પ્રદેશ સ્કંધ | ૪ અનંતગુણા
૮ અસંખ્યાતગુણા ૧૧ અસંખ્યાતગુણા અનંત પ્રદેશ સ્કંધ | ૧ સર્વથી થોડા ૩ અનંતગુણા | ર અનંતગુણા પ્રદેશની અપેક્ષાએ- દ્રવ્યની સમાન પ્રદેશનું અલ્પબદુત્વ છે પરંતુ પરમાણુ અપ્રદેશી હોવાથી તેમાં અપ્રદેશની અપેક્ષાએ કથન કરવું અને સંખ્યાત પ્રદેશી નિષ્કપ સ્કંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સંખ્યાતગુણા છે. તે પ્રદેશની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગુણા હોય છે. દ્રવ્ય પ્રદેશની સમ્મિલિત અપેક્ષાએ પ્રદેશાર્થના ૧૧ બોલ છે અને દ્રવ્યાર્થ-પ્રદેશાર્થથી બાવીસ પદના સ્થાને વીસ પદ જ થયા છે. કારણ કે સકંપ અને નિષ્કપ પરમાણુઓના દ્રવ્યાર્થ અને પ્રદેશાર્થ આ બે પદના સ્થાને ‘દ્રવ્યાર્થ-અપ્રદેશાર્થ એક જ પદ બને છે. તેથી દ્રવ્યાર્થ-પ્રદેશાર્થ આ ઉભય પક્ષમાં વીસ જ પદ બને છે. દ્રવ્ય-પ્રદેશથી દેશકંપ, સર્વકંપ પરમાણ આદિનું અલ્પબહત્વ :પુદ્ગલ દ્રવ્ય
દ્રવ્યાર્થ
|
પ્રદેશાથે સર્વકંપ | દશકંપ | નિષ્કપ | સર્વકંપ | દેશપ | નિષ્કપ પરમાણુ ,૧૧ અસગુણા x ૧૬ અસગુણા | ૪ | * સંખ્યાત પ્રદેશ સ્કંધ | અસગુણા |૧ર અસગુણા |૧૭ સંખ્યા ગુણા ૧૦ સંખ્યા ગુણા૧૩ સંખ્યા ગુણા ૧૮ સંખ્યા ગુણા અસંખ્યાતપ્રદેશી સ્કંધ૭ અનંતગુણા |૧૪ અસંગુણા ૧૯ અસગુણા |૮ અસગુણા |૧૫ અસગુણા |૨૦ અસગુણા અનંત પ્રદેશ સ્કંધ ૧ સર્વથી થોડાપ અનંતગુણા |૩ અનંતગુણા | અનંતગુણા | અનંતગુણા |૪ અનંતગુણા |
* સંખ્યા = સંખ્યાત, અસં = અસંખ્યાત. અસ્તિકાયના મધ્યપ્રદેશો - ११८ कइणंभंते ! धम्मत्थिकायस्समज्झपएसा पण्णत्ता? गोयमा !अट्ट धम्मत्थिकायस्स मज्झपएसा पण्णत्ता।
