________________
શ્રી ભગવતી સૂત્ર–૪
અનેક દેશ મૃદુ અનેક દેશ ગુરુ, અનેક દેશ લઘુ, અનેક દેશ શીત, અનેક દેશ ઉષ્ણ, અનેક દેશ સ્નિગ્ધ, અનેક દેશ રૂક્ષ, આ અંતિમ ભંગ છે. આ રીતે સર્વ મળીને ૨૫૬ ભંગ થાય છે. આ રીતે બાદર પરિણત અનંત પ્રદેશી કંધમાં સ્પર્શ સંબંધી ચતુઃસંયોગીના-૧૬ ભંગ પંચ સંયોગીના-૧૨૮ ભંગ, પટ્ સંયોગીના-૩૮૪ ભંગ, સપ્તસંયોગી-૫૧૨ ભંગ અને અષ્ટ સંયોગીના-૨૫૬ ભંગ. કુલ મળીને ૧૬+૧૨૮+૩૮૪૫૧૨+૨૫૬ = ૧૨૯૬ ભંગ સ્પર્શના થાય છે.
vo
બાદર અનંત પ્રદેશી સ્કંધના વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શના સર્વ મળીને ૨૩૭૬૨૩૭૧૨૯૯ ૧૭૭૬ કુલ ભંગ થાય છે.
વિવેચન :
સૂત્રકારે પરમાણુથી અનંત પ્રદેશી સ્કંધમાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શના વિવિધ વિકલ્પોનું વિસ્તૃત વર્ણન કર્યું છે. જે પુદ્ગલ જગતની વિવિધતા અને વિચિત્રતાનું દર્શન કરાવે છે. શેષ કથન ભાવાર્થથી સ્પષ્ટ છે. સક્ષિપ્તમાં કૌષ્ટકથી મંગો જાણવા.
પરમાણુથી અનંતપ્રદેશી સ્કંધ સુધીના વર્ણાદિની ભંગ સંખ્યા –
પુગલ પ્રકાર
પરમાણુ
વિપદે પ
વિદેશી
ધ
ચતુપ્રદેશી સ્કંધ
પંચપ્રદેશી સંધ
ઘપ્રદેશી ધ
સપ્તપ્રદેસી ધ
આપણી ધ
નવપ્રદેશી ધ
દેશી ધ
સંખ્યાતપ્રદેશી અસંખ્યાતપ્રદેશી
સૂક્ષ્મઅનંત પ્રદેશી
બાદર અનંત પ્રદેશી
વર્ણનાભગ ગૃધનાભંગ | રસનાભંગ | સ્પર્શનાભંગ
૨
૫
૧૫
૪૫
૯૦
૧૪૧
૧૮૬
૨૧૬
૨૩૧
૨૩૬
૨૩૭
૨૩૭
૨૩૭
૨૩૭
૨૩૭
૫
ç
$
ç
ç
૫
૧૫
૪૫
૯૦
૧૪૧
૧૮૬
૨૧૬
૨૩૧
૨૩
૨૩૭
૨૩૭
૨૩૭
૨૩૭
૨૩૭
× ૩૪ »
૩
૩
૩૬
૩
૩
૩૬
૩
૩૬
૩
૧૨૯૬
ભગ
૧૬
૪૨
૧૨૦
૨૨૨
૩૨૪
૪૧૪
૪૭૪
૫૦૪
૫૧૪
૫૧૬
૫૧૬
૫૧
૫૧૬
૧૭૭૬
પરમાણુના પ્રકારઃ
२८ कइविहे णं भंते । परमाणू पण्णत्ते ? गोयमा ! चउव्विहे परमाणू पण्णत्ते, तं जहा- दव्वपरमाणू खेत्तपरमाणू कालपरमाणू भावपरमाणू ।
ભાવાર્થ :- પ્રશ્ન- હે ભગવન્ ! પરમાણુના કેટલા પ્રકાર છે ? ઉત્તર- હે ગૌતમ ! પરમાણુના ચાર પ્રકાર છે. યથા– (૧) દ્રવ્ય પરમાણુ (૨) ક્ષેત્ર પરમાણુ (૩) કાલ પરમાણુ (૪) ભાવ પરમાણુ.
