________________
સ્થાન-૩: ઉદ્દેશક-૧
પુરુષને ત્રણ પ્રકારના વૃક્ષની ઉપમા :
૨૭ તો વનવા પળત્તા, તં નહા- પત્તોવને, પુોવને, તોવને । एवामेव तओ पुरिसजाया पण्णत्ता, तं जहा- पत्तोवारुक्खसमाणे, पुप्फोवा- रुक्खसमाणे, फलोवारुक्खसमाणे ।
ભાવાર્થ :- ત્રણ પ્રકારના વૃક્ષ અને તેની સમાન ત્રણ પ્રકારના પુરુષ કહ્યા છે, તે આ પ્રમાણે છે–
પાન
વૃક્ષ
(૧) પાનવાળા વૃક્ષ.
(૨) પુષ્પવાળા વૃક્ષ.
(૧) પાનવાળા વૃક્ષ સમ પુરુષ. (૨) પુષ્પવાળા વૃક્ષ સમ પુરુષ. (૩) ફળવાળા વૃક્ષ સમ પુરુષ.
(૩) ફળવાળા વૃક્ષ.
૧૫૯
વિવેચન :
પ્રસ્તુત સૂત્રમાં પુરુષની સરખામણી વૃક્ષ સાથે કરી છે. લોકમાં પાનવાળા વૃક્ષથી ફૂલવાળા વૃક્ષ વિશિષ્ટ કહેવાય છે અને ફળવાળા વૃક્ષ વિશિષ્ટતર કહેવાય છે.
જે પુરુષ દુઃખી પુરુષને આશ્વાસન આપે તે પત્રયુક્ત વૃક્ષ સમાન અલ્પ ઉપકારી છે. જે આશ્વાસન સાથે આશ્રય પણ આપે તે પુષ્પયુક્ત વૃક્ષ સમાન વિશિષ્ટ ઉપકારી છે અને આશ્વાસન, આશ્રય સાથે ભરણ પોષણ પણ કરે તે પુરુષ ફળવાળા વૃક્ષ સમાન વિશિષ્ટતર ઉપકારી છે.
ઉપકાર સિવાય અન્ય અનેક દૃષ્ટિકોણથી પણ આ તુલના થઈ શકે છે. પત્ર શોભાનું, પુષ્પ સુગંધનું અને ફળ સરસતાનું પ્રતીક છે. શોભાસંપન્ન પુરુષ કરતાં ગુણસંપન્ન પુરુષ શ્રેષ્ઠ છે અને જેના જીવનમાં ગુણોનો રસ પ્રવાહિત હોય, અન્યને તે ગુણોથી સભર બનાવતા હોય, તે શ્રેષ્ઠતમ છે.
પુરુષના ત્રણ-ત્રણ પ્રકાર :
૨૮ તો સિખ્ખાયા પળત્તા, તં નહીં- ગામÎè, વળવુણે, ધ્વલ્લેિ । તો રિસન્નાયા પળત્તા, તું બહા- બાળપુણે, લળવુરિસે, ચરિત્તપુરશે। તો ભિન્નાયા પળત્તા, તં નહા– વેપુણેિ, વિષપુણે, અભિલાવ પુસે ।
તિવિહા પુરિયા પળત્તા, તેં બહા- કત્તમપુરિયા, માિમપુરિક્ષા, નફળપુરિયા । કત્તમપુરિયા તિવિહા પળત્તા, તં નહા- ધરિસા, ભોળપુરિયા, कम्म- पुरिसा । धम्मपुरिसा अरहंता, भोगपुरिसा चक्कवट्टी, कम्मपुरिसा
