________________
| સ્થાન-૨: ઉદ્દેશક-૩ .
[ ૮૩]
વિવેચન :
પ્રસ્તુત સૂત્રમાં શબ્દના બે બે ભેદથી વિવિધ પ્રકાર દર્શાવેલ છે.
શબ્દના બે ભેદ- ભાષા શબ્દ- જીવ ભાષા યોગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરી ભાષારૂપે પરિણાવી, વચનયોગથી જે શબ્દ પ્રગટ કરે તે ભાષાત્મક શબ્દ છે. નોભાષા શબ્દ- વચનયોગના વ્યાપાર વિના પ્રગટ થનારા શબ્દ. અક્ષર સબ૮ શબ્દ- અક્ષર-કકાર આદિ વર્ણો દ્વારા પ્રગટ થતાં શબ્દ. નોઅક્ષર સંબદ્ધ શબ્દ- બેઈન્દ્રિય વગેરે જીવોના ધ્વનિરૂપ, ચોક્કસ વર્ણ વિનાના અનક્ષરાત્મક શબ્દ.
આતો શબ્દ- નગારા આદિ વાજિંત્રોના શબ્દ. નોઆતોધ શબ્દ- વાંસ આદિના ફાટવાથી કે અથડાવાથી ઉત્પન્ન થતા શબ્દ. તત્ શબ્દ- તારવાળા વાજિંત્રો, વીણા સારંગી આદિથી ઉત્પન્ન થતા શબ્દ. વિતત્ શબ્દ- તાર રહિત ઢોલ વગેરે વાજિંત્રોના શબ્દ. તતઘન શબ્દ-મંજીરા જેવા વાદ્યોના શબ્દ. તત સુષિર – વીણા, સારંગી વગેરે પોલાણયુક્ત વાજિંત્રના શબ્દ. વિતતઘન શબ્દ- ભાણક, વાજા વગેરેના શબ્દ. વિતત સુષિર શબ્દ-નગારા ઢોલ આદિના શબ્દ.
ભૂષણ શબ્દ– નૂપુર આદિ આભૂષણોના શબ્દ. નોભૂષણ શબ્દ- વસ્ત્રઆદિના ઝાપટવાથી ઉત્પન્ન થતા શબ્દ. તાલ શબ્દ– તાળી પાડવાથી ઉત્પન્ન થતા શબ્દ. લત્તિકા શબ્દ– પગના પ્રહારથી ઉત્પન્ન થતા શબ્દ. સહિviતાળ – બે પદાર્થોના અથડાવવાથી શબ્દ ઉત્પન્ન થાય છે. જેમ કે મેઘગર્જના વગેરે. fમન્નતા :- પદાર્થના ફાટવાથી, ટુકડા થવાથી શબ્દ ઉત્પન્ન થાય છે. યથા– વાંસ ફાટવાથી, વસ્ત્ર ફાડવાથી, પુદ્ગલ સ્કંધોમાં ભેદ પડવાથી.
સ્વ-પર નિમિત્તક પુદ્ગલોનું પરિવર્તન :| २ दोहिं ठाणेहिं पोग्गला साहणंति, तं जहा- सयं(सई) वा पोग्गला साहण्णंति, परेण वा पोग्गला साहण्णंति ।।
दोहिं ठाणेहिं पोग्गला भिज्जंति, तं जहा- सयं वा पोग्गला भिज्जति, परेण वा पोग्गला भिज्जति ।
दोहिं ठाणेहिं परिपडंति, तं जहा- सयं वा पोग्गला परिपडंति, परेण वा पोग्गला परिपडंति ।
दोहि ठाणेहिं पोग्गला परिसडंति, तं जहा- सयं वा पोग्गला परिसडंति, परेण वा पोग्गला परिसडंति ।
