Page Text
________________
વાસ્તુનિષ
ચેાથી પંક્તિમાં ૧ થી ૮ સુધીના રૂપમાં આઠ ગુરુ અને ૯ થી ૧૬ સુધી રૂપમાં આઠ લઘુ છેલ્લી પંક્તિમાં આવે.
૩૪
૩. ઉર્દિષ્ટની રીતિ
ચાર લઘુ સુધીના પૂરા કરેલા પ્રસ્તાર વિષે (ડ) । Rs। આ રૂપ કેટલામું છે? જાણુવાને પહેલી પક્તિના ગુરુ (ડ) ઉપર ૧ લખી બીજી પક્તિના લઘુ (|) ઉપર તેથી બમણા એટલે ૨ લખવા અને ત્રીજી પ'ક્તિના ગુરુ (ડ) ઉપર તેનાથી અમા એટલે ૪ ના અંક લખવા તેમજ છેલ્લા લઘુ ઉપર તેનાથી બમણા એટલે ૮ ના અંક મૂકવા. હવે લઘુ ઉપરના ૨+ ૮ મળી દશ થયા, તેમાં એક ઉમેરતાં તે પ્રસ્તારનુ ૧૧. રૂપ થયું. એ રીતે ગુરુ અને લઘુ ઉપર અનુક્રમે ૧-૨-૪૮ એમ એક મૂકવા, પરંતુ તેમાં લઘુ ઉપરના કાના સરવાળામાં એક ઉમેરતાં જે થાય તે પ્રસ્તારની સંખ્યાનું રૂપ સમજવુ ૪. નષ્ટ રીતિ
ચાર ગુરુના પ્રસ્તારમાં બારમું રૂપ ફેવુ'હુશે ? આ પ્રશ્નને! ઉત્તર આપતાં પહેલાં પ્રશ્ન સમ છે કે વિષમ તે જોવું. ( સમ એટલે એકી અને વિષમ એટલે એકી), સમ હાય તે! અઘ થ્રુ (1) મૂવે. અને વિષમ હાય તે ગુરુ (ડ)નું ચિહ્ન મૂકવુ. દૃષ્ટાંત તરીકે આરમુ` રૂપ કેવુ" હૈાય? તે ખાર સમ છે. માટે આદ્ય લઘુ (I)નું' ચિહ્ન મૂકવુ. તે પછી આનું અ છ એ પણ સમ છે માટે મૌજું લઘુ(I)નું ચિહ્ન મૂકવુ. હવે અનુ અધ ત્રણ થાય. તે વિષમ અંક છે. માટે ગુરુ (ડ)નુ` ચિહ્ન ત્રીજી પ ંક્તિમાં મૂકવુ. (IIS), પછી ત્રણનુ અધુ થતુ નથી એટલે અંક તેડવા નહિ. પરંતુ એમાં એક ઉમેરવાથી ચાર થાય તે સમ અંક છે, માટે છેલ્લુ ગુરુ (ડ)નું ચિહ્ન મૂકવુ. એટલે ાડા ખારમું રૂપ જાણવુ. એ રીતે સમ કે અધ કરતાં જવુ' અને જો વિષમ અંક આવે તે એક ઉમેરી અધ કરતા જવું.
સમ કે લધુ (I) અને વિષમ અકે ગુરુ (ડ)નું ચિહ્ન આવે એવી રીતે ચિહ્ન મૂકતાં ખ્યાલ રાખવેા ચાર ગુરુના પ્રસ્તારમાં ચાર ચિહ્નો પૂરાં થાય ત્યાં સુધી તેમ કરવુ. આ પિંગળની રીત છે તે જ રીત ઘરના છંદના રૂપને લાગુ પડે છે. જેમકે ડાડ આ રૂપનું કર્યું ઘર ? અને કેટલામું રૂપ થાય? તો છંછું" કાન્ત નામનું ઘર અને છઠ્ઠું રૂપ થયું તેમ સમજવું.
કામ્ય, સંગીત અને વાસ્તુવિદ્યામાં લઘુગુરુ છે, તે એક જ અ ંગે ભેગવે છે. પણ તેમના રૂપે ભિન્ન ભિન્ન છે. કાવ્યમાં પ્રસ્તાર વડે માલિની, શિખરણી આદિ છંદ છે તેમાં એક લઘુ કે ગુરુ ઓછાવત્તા હોય તે છ ંદનું નામ ફરી જાય છે. તેમાં દરેક ગણમાં આવે ટલા ગુરુ, મધ્યે આટલા લઘુ અને અંતે આટલા ગુરુ હોય તે અમુક ગણુ થાય
| SR No. | 008458 |
| Book Title | Vastunighantu |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prabhashankar Oghadbhai Sompura |
| Publisher | Prabhashankar Oghadbhai Sompura Palitana |
| Publication Year | |
| Total Pages | 302 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Art, & Culture |
| File Size | 7 MB |