________________
ગૃહસ્થનાં ઘર અને આટલા ગણે હોય તે અમુક છંદ થાય તેવી ગણના છે. વળી છંદના અમુક અક્ષરે વિરામ યતિ આવા જોઈએ, તે જ તે છંદ થાય એ નિયમ છે.
તેવી જ રીતે સંગીતમાં પણ લઘુ ગુરૂ માટે પ્રસ્તાર કરી તેને છંદ બાંધવામાં આવે છે. ત્યાર પછી તે સંગીત થાય છે.
જેમ કાવ્ય અને સંગીતના પ્રસ્તાર વડે છંદ ઉત્પન્ન થાય છે, તેવી જ રીતે પ્રસ્તાર વડે ઘરના છંદો થાય છે. જેવા કે ધ્રુવ, ધાન્ય, જય, નંદ, વગેરે છેદે છે અને તે છંદો પ્રસ્તાર વડે થાય છે.
ચાર ગુરુના પ્રસ્તારના સોળ રૂપ છે, તેજ ધુવાદિ સેળ ઘર છે. પ્રસ્તારમાં જે પ્રથમ રૂપ ચાર ગુરુનું છે, તેને ધ્રુવ ઘરે જાણવું. અર્થાત્ ગુરુ સ્થાને ભીંત હોય એટલે તે કેઠા જેવું થયું એમ નહિ, પરંતુ તેને એક દિશાએ પૂર્વમાં દ્વાર કલ્પવું. તે પછી અન્ય છંદના અલિંદ કયાં આવે છે તે સમજવું અનુકૂળ રહેશે. લઘુ સ્થાને અલિંદ એટલે ઓસરી કે પરસાળ સમજવી. ૫. છંદ અથવા પ્રસ્તાર લઘુ ગુરુનાં ચિહને મૂકતાં મૂકતાં સેાળ સ્વરૂપ થાય છે, તેને છંદ અથવા પ્રસ્તાર કહે છે. ૬. છંદ–(ઉપરથી ઘરની સંજ્ઞા)
૧ ધ્રુવ, ૨ ધાન્ય, ૩ જય, ૪ નંદ, ૫ બર, ૬ કાન્ત, ૭ મનોરમ, ૮ સુવક, ૯ કુર્મ, ૧૦ કર, ૧૧ વિપક્ષ, ૧૨ ધનદ, ૧૩ ક્ષય, ૧૪ આકંદ, ૧૫ પુલ, અને ૧૬ વિજય. એમ ઘરની સંજ્ઞા ઉત્પત્તિ થાય છે. ઉદિષ્ટ –ગુરુ લઘુનાં ચિહ્નો પરથી કેટલામી સંખ્યાનું રૂપ થયું તે જાણવાની રીત. નષ્ટ–કેટલામી સંખ્યા છે, તે ઉપરથી લઘુ ગુરુનો પ્રસ્તાર જાણવાની રીત. પદારૂ–ઘરમાં ભીંતડામાં ચાર સ્તંભે ઉપર બે પાટડા આવે તે જરૂ. અપવર્ક—એરડી-કેટડી, તે ઘરની ડાબી તરફ કરવી. ૭. ઘર બાંધતાં લઘુ ગુરુને ઉપગ
લઘુ ગુરૂના પ્રસ્તારની રીતિ પ્રમાણે ઘર ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે. લઘુ સ્થાને અહિંદ-પરશાળ કે ઓસરી અને ગુરુના સ્થાને ભીંત જાણવી.
ચાર ગુરૂના પ્રસ્તારમાં ચાર રૂપને ચાર દિશામાં તેના આઘમાં પૂર્વ પાછો દક્ષિણ પછી પશ્ચિમ અને છેલ્લે ઉત્તર દિશા એમ રષ્ટિક્રમે જાણીને અલંદાદિ મૂકવાં. એવા અનુક્રમથી યુવાન્યાદિ ઘરના છંદ થાય. એ રીતે ચાર ગુરુને પ્રસ્તારના સેળ રૂપના અનુક્રમે ધુવા િળ ઘર ઉત્પન્ન થાય છે, તે સેળ ઘના સ્વરૂપ જુદાં જુદાં છે.
