________________
કે ગામ વસાવતાં સવીકારવા યોગ્ય મનાઈ છે. દ્રા ભૂમિને નિદિત ગણેલી હોવાથી તે ન લેવી જોઈએ.
બી એ પણ મત છે કે (જુઓ વશિષ્ઠસંહિતા) શ્વેત ભૂમિ બ્રાહ્મણને લાભકારક છે. રકતભૂમિ ક્ષત્રિયોને લાભકારક હોય છે. પીળી ભૂમિ ને લાભકારક હોય છે અને કાળી ભૂમિ શૂદ્રોને લાભકારક હોય છે. ૩ ભૂમિ પરીક્ષા માટે સમરાંગણુસૂત્રધારમાં કહેલી વિશેષતા.
સમરાંગણુસૂત્રધારમાં ભૂમિ પરીક્ષા માટે પ્રદેશો કહ્યા છે. જેમકે - (૧) જાંગલ (૨) અનૂપ અને (૩) સાધારણું. તેમની વ્યાખ્યા નીચે પ્રમાણે છે.
(૧) કz :- જ્યાં જળ ઊંડું કે દૂર હોય, વૃક્ષે નાનાં હોય કે કાંટાળાં હેય, ગરમ વાયુ વાત હોય કે વારંવાર વાવાઝોડાં થતાં હોય એવા દેશને ગાઇ કહે છે.
(૨) અનૂપ - જ્યાં જળની વિપુલતા હોય, સુરમ્ય શીતલ સરિતાએ ઘણી હોય, સુંદર ઊંચાં વૃક્ષે હેય તેને અન્ય પ્રદેશ કહે છે.
(૩) સાધારણ - ઉપરોક્ત બન્ને પ્રકારની મધ્યના (મિશ્ર પ્રદેશને સાધાળ પ્રદેશ કહે છે.
આ ઉપરાંત સોળ પ્રકારની પિતપેતાની વિશેષતાઓ યુક્ત ભૂમિએ કહી છે, પણ તે બધા ગુણદોષ અધિક પ્રમાણમાં ઉપરોક્ત વિષયમાં આવી જતા હોવાથી ખાસ ' વિશેષતા ધરાવતા નથી.
ભૂમિ પરીક્ષા નગરે કે ગામની સ્થાપના માટે જ આવશ્યક મનાઈ છે. કારણ મકાન (ભવન) ગ્રામ કે નગરની અંતર્ગત જ આવી જાય છે. છતાં કેટલાક ગ્રન્થકારોએ અમુક વર્ણ (જાતિ)ને માટે ગામ કે નગરની અમુક દિશા તેમજ રંગ (વર્ણ, સ્વાદ (રસ), વગેરે માટે આગ્રહ રાખે છે. પરંતુ તે શકયતા હોય તે જ મેળવી શકાય છે. અન્યથા ભૂમિની લબ્ધિ ઉપર આધાર રાખે છે. એટલે તેને ગૌણ માનવામાં આવે તે વધે નથી. ૪ ઉત્તમભૂમિનું લક્ષણ (શુદ્ધભૂમિ).
धर्मागमे हिमस्पर्शा या स्यादुष्णा हिमागमे ।
प्रावृप्युष्णा हिमस्पर्शा सा प्रशस्ता वसुधरा ॥ જે ભૂમિ ઉનાળામાં ઠંડકવાળી લાગે અને શિયાળામાં હુંફાળી (ગરમ) લાગે, તેમજ ચોમાસામાં પણ હુંફાવી કે ઠંડકવાળી લાગે તે ભૂમિ ઉત્તમ પ્રકારની જાણવી.
समराङ्गणसूत्रधारे
