________________
भाचार्यश्रीविजयामृतसूरिप्रणीता सरणी टीका. सर्ग-४ १६७ नरश्रेष्ठाः मन्त्र्यादयः नागाः हस्तिनः तुरगा: अश्वास्तैः इन्द्रपक्षे पुन्नागः पाण्डुनागः-श्वेतहस्ती ऐरावत इति यावत् नागाः-मेघा वाहनीभृताः 'तुरापाणमेघवाहन' इतीन्द्र पर्यायेऽमरोक्तेः तुरगः-अश्वः उच्चैःश्रवास्तैश्च तथा दारलब्ध्या-स्त्रीरत्नप्राप्त्या, इन्द्रपक्षे उदारल
ध्या-महत्या शक्त्येत्यर्थः उपलक्षितः भूचक्रचक्रमणकृत्-विजयार्थ पृथ्वीमण्डले विहारकरणशीलोऽभूत् ।। ९ ।। एतत्प्रयाणसमये नमयन् शिरांसि,
शेषो विशेषभृदशेषबलादुवाह । भूमि चलाचलतयोच्छ्वसनैः शनैर्वा,
श्वासप्रयासपवनैः कृतपारणार्थः ॥ १० ॥ अन्वयः-एतत्प्रयाणसमये शेषः विशेषभृत् शिरांसि नमयत् शनैः उसनैः श्वासप्रयासपवनैः कृतपारणार्थः चलाचलतया ऽशेषबलात् भूमिम् उवाह ॥१०॥
व्याख्या-एनत्प्रयाणसमये-एतस्य राज्ञः प्रयाणसमये-विज. यार्थ प्रस्थानकाले शेष:-अनन्तनागः विशेषभृत्-पृथ्वीयथावद्धारणार्थसामातिशयमाश्रयन्नपि शिरांसि-फणामहस्रं नमयन्-प्रह्वीकु. र्वन् अत एव शनैः--मन्दम् उच्छुसनैः-श्रमजनितदीर्घोच्छसिः श्वासप्रयासपवनैः- श्वासग्रहणसंजातप्रयाससमुद्भुतमारुतैः कृतपारणार्थ:कृतभोजनेच्छः सन् चलाचलतया-संभ्रान्ततया ससंम्रममित्यर्थः अशेषवलात्-यावच्छक्तिमवलम्ब्य भूमिम् उवाह-दधार ॥ १० ॥ बुध्या समृद्धमनसाऽप्यनसा श्रुतीनां,
छन्दोऽनुचारिवचनै रचनैश्चमूनाम् । राज्ञः समाहितविधेः सविधे विधेयां,
मन्त्रीजनस्तदुदधेर्विदधेऽस्य सीमाम् ॥११॥
