________________
सप्तभङ्गी नयप्रदीपप्रकरणम् ।
१०३ तच्छब्दवाच्यमिदं न भवत्येव, एतादृश एवम्भूताभासः । उदा. हरणम्-'यथा-विशिष्टचेष्टाशून्यं घटाख्यं वस्तु न घटशब्दवाच्यं घटशब्दप्रवृत्तिनिमित्तभूतक्रियाशून्यत्वात् पटवदित्यादिः" इति ॥
-[प्रमा० परि० ७ सूत्रम्-४३ ] अनेन हि वाक्येन स्वक्रियारहितस्य घटादेर्वस्तुनो घटादिशब्दवाच्यतानिषेधः क्रियते, सच प्रमाणबाधित इत्येवम्भूतनयाभासतयोक्तमिति । इति पर्यायार्थिकस्य तुर्यभेद एवम्भूतः ॥
एतेषु के पुनरर्थनयाः? के पुनः शब्दनयाः १ तद् दर्शयति
वाच्यतया प्रतिक्षिपति-इन्द्रशब्दवाच्यमिदं न भवतीति, तथा प्रतिक्षिपन्नैवम्भूतनय इत्यर्थः । एवम्भूतनयाभासस्योदाहरणमुपदर्शयतिउदाहरणमिति-'विशिष्टचेष्टाशून्यं घटाख्यं वस्तु' इति पक्षनिर्देशः, 'न घटशब्दवाच्यम्' इति साध्यनिर्देशः, 'घटशब्दप्रवृत्तिनिमित्तभूतक्रियाशून्यत्वाद्' इति हेतुनिर्देशः, 'पटवद्' इत्युदाहरणनिर्देशः । अस्य चैवम्भूतनयाभासत्वं स्पष्टयति-अनेन हि वाक्येनेति-'विशिष्टचेष्टाशून्यं घटाख्यं वस्तु०' इत्यादिवाक्येन यतो विशिष्टचेष्टालक्षणघटक्रियारहितस्य घटादेवस्तुनो घटादिशब्दवाच्यतानिषेधः क्रियमाणः प्रमाणबाधित इतीत्थं प्रतिपादकस्यैवम्भूतनयस्यैवम्भूतनयाभासतयाऽभिधानमित्यर्थः । इत्येवम्भूतनयनिरूपणम् ॥ इति पर्यायार्थिकनयनिरूपणम् ॥
अर्थनय-शब्दनयनिरूपणम्प्रकारान्तरेण नयानां केषाञ्चित् साजात्यं स्वभावाभेदतः, केषाञ्चिद् वैजात्यं स्वभावभेदादित्येतद् भावयितुमर्थनयत्व-शब्दनयत्वे प्रतिनियत
