________________
१००
बालबोधिनीविवृतिविभूषितं एतस्यार्थ:-समभिरूढनयेनेन्दनादिक्रियाविशिष्टमिन्द्रस्य पिण्ड भवतु वा मा वा भवतु, परमिन्द्रादिव्यपदेशः, लोके व्याकरणे च तथैव रूढत्वात् समभिरूढः, तथा च रूढशब्दानां व्युत्पत्तिः शोभामात्रमेव "व्युत्पत्तिरहिताः शब्दा रूढाः" इति वचनात् । एवम्भूतनयो हि यस्मिन् समय इन्दनादिक्रियाविशिष्टमर्थ पश्यति तस्मिन् समय एवेन्द्रशब्दवाच्योऽयमिति मनुते न तु
तभूतेन्दनक्रियाविशिष्टं स्वर्गाधिपतिरूपमर्थ वाच्यत्वेनाभ्युपगच्छन्नेवम्भूतनय इत्यर्थः, एवं पुरन्दरशब्दस्य स्वप्रवृत्तिनिमित्तभूतपूर्दारणक्रियाविशिष्टं स्वर्गाधिपरूपमर्थं वाच्यत्वेनाभ्युपगच्छन्नेवम्भूतनयः, एवं शक्रादिशब्देऽपीति । उक्तलक्षणवाक्याभिप्रेतार्थमाविष्करोति--एतस्यार्थ इति । समभिरूढनयवक्तव्यावेदनेन तदभिमतार्थादेवम्भूतामिमतार्थस्य भेदमाविष्कुर्वन्नाह-समभिरूढनयेनेति । तथैव इन्दनादिक्रियोपलक्षितव्यक्तावेव । तथा च इन्दनादिक्रियाविशिष्टतादशायां तादृशक्रियाऽविशिष्टतादशायां चेन्द्रात्मकपिण्डे इन्द्रव्यपदेशव्यवस्थितौ च । रूढशब्दानां गो-घटादिशब्दानाम् । व्युत्पत्तिः गच्छतीति गौः, घटते चेष्टत इति घट इत्येवं व्युत्पत्तिः । 'शोभामात्रमेव' इत्येवकारेण व्युत्पत्त्यर्थस्य तत्र तद्व्यपदेशकालेऽवश्यसत्त्वस्यावश्यकत्वव्यवच्छेदः । रूढशब्दस्य व्युत्पत्तेः शोभामात्रत्वे रूढशब्दस्य व्युत्पत्तिरहितत्ववचनं प्राचीनानामुपोद्वलकमित्याह-व्युत्पत्तिरहिता इति । समभिरूढनयवक्तव्यमुक्त्वा तद्वैशिष्टयप्रतिपत्तये एवम्भूतनयवक्तव्यमुपदर्शयति--एवम्भूतनय इति-अस्य 'पश्यति, मनुते' इत्युभयत्रान्क्यः। न तु तद्रहितकाल इति-इन्दनादिक्रिवारहितकाले इन्द्रश
Mana
