Page Text
________________
गूढार्थतत्यालोकव्याख्यासहितः।
२०५ उपगन्तव्यम् तथा चोक्तखलेपि तत्तत्पाके क्षेत्रीयौदनकर्मकत्वाभाषपोधोपगमेनोपपत्तिरिति वाध्यम् । पाके तत्कर्मकत्वाभावबोधोपगमे ताशपाकानुकूलानागतकृतेः कर्तरि भानस्योपगन्तव्यतया तदुत्तरं कदाचिदपि येन न पश्यते तादृशकर्तृसमभिव्याहृतदर्शितवाक्यस्य प्रामाण्योपपादनासंभवात् । अगत्या तु यत्कर्मको यत्कर्तृकः पाकोऽप्रसिद्धस्तादृशकर्मकर्तृघटितार्थकनभूपदवद्वाक्यस्यायोग्यतोपगम्यते । केचितु तत्रापि पाके तत्कर्मकस्वाभावस्य तादृशे च कर्तरि पाककृत्यभावस्य बोधमुपगम्य प्रामाण्यमुपपादयन्ति । तात्पर्यसत्वे एकेनापि नमाऽभावद्वयबोधनसंभवात् । नचैवं तण्डुलमात्रं पचति पक्ष्यति वा चैत्रेऽपि तण्डुलमयं न पचति न पक्ष्यतीति प्रयोगः स्यात् । तत्तण्डुलाकर्मकपाकानुकूलवर्तमानादिकल्यभावाबाधादिति वाच्यम् यतः सुबर्थप्रतियोगिकस्वार्थाभावान्वितक्रियाकर्तृत्वाभावबोधकत्वं नम: आकाशं न पचति घटइत्यादावपि न स्वीक्रियते तादृशबोधजनकताया अव्युत्पन्नत्वात् येनोक्तातिप्रसंग: स्यात् किन्तु पाक आकाशाकर्मकः पाककृत्यभाववान् घट इत्यादिसमुहालम्बनबोध एवोक्तस्थलेच चैत्रे पाककर्तृत्वाभावबोधाभ प्रामाण्यप्रसंगः अस्तु वा तत्राभावान्वितक्रियाकर्तृत्वाभावविषयकोऽसमूहालम्बनरूप एव बोधस्तथापि न दर्शितातिप्रसंगः तादृशयोधेन्वयितावच्छेदकावच्छेदेन प्रथमाभावभाननियमात् । पाकरवावच्छेदेन च तण्डुलादिकर्मकत्वाभावान्वये योग्यताविरहात् । अन्ध आकाशं न पश्यतीत्यादावपीदशी गतिः । अथ यत्तण्डुलादिकर्मको यत्पुरुषकर्तृका पाकोऽप्रसिद्धस्तत्पुरुषेऽन्यकर्मकपाककर्तृत्वस्य तण्डुलादौ वान्यपुरुषपच्यमानत्वादेनमदशायां तण्डुलमयं न पश्यतीत्यादिवाक्यस्य बोधकताया अनुभवसिद्धरवेनापाक मशक्यत्वाभोक्तमकारः साधीयान् विरोधिनिश्चयसत्वेन तत्पुरुषे पाककर्तृत्वसामान्याभावस्य पाकत्वावच्छेदेन तण्डुलकर्मकत्वाभा. यस्य च प्रतीत्यसंभवादिति चेन्न । तत्र ताशवाक्यस्य एकाभावावगाहिभ्रमजनकत्वोपगमात् । नच सर्बत्रैव तदुपगमौचित्येन प्रयासवैफल्यमिति वाच्यम् । विशेषदर्शिभिरप्रसारकैरपि तथाविधवाक्यप्रयोगात तस्य प्रसिद्धार्थकतासंपादनस्यावश्यकत्वात् । नच तत्तण्डुलादिकर्मकत्वं तनिष्ठविकित्तिजनकत्वं तदपि वा प्रसिद्धमिति कर्थ पाके तदभावप्रत्यय इति वाच्यम् । विक्लित्त्यादावेव तत्तवृत्तिस्वाभावबोधोपगमात् । ___ अपाक्षीदित्यादौ लुङोऽतीतकालोथैः तस्याप्याख्यातसामान्यार्थकृत्यादावन्वयः तस्य च सम्बन्ध आधेयत्वं अथवा कालविशेषणतयैवातीतत्वं लोथैः आश्रयतासम्बन्धेन च तस्थ कृत्यादावन्धयः कालान्तर्भावस्य व्यर्थत्वात् । अतीतत्वं वर्तमानध्वंसप्रतियोगित्वं वस्तुतो वर्तमानध्वंस एव लछाद्यर्थः तस्य प्रतियोगितासंबन्धेन कृत्यादावन्वयः । मध्यवशायामपाक्षीदित्यादिप्रयोगवारणमुक्तरीत्या बोध्यम्।
लुप्रत्ययस्थातीतत्ववदनयतनत्यमप्यर्थः। अद्य पचत्यपचदित्यप्रयोगात् । अभूप इत्यादावनयतनत्वसत्त्वेति तदविवक्षया नल-प्रत्ययेन लुबाधः। अतोप्यनद्यतनत्वबोधकत्वं लड्प्रत्ययस्यावश्यकम् । स्वरूपसदनद्यतनत्वस्य लङ्गसाधुतानियामकत्वेऽनद्यतनत्वस्य वस्तुसतो विवक्षामात्रेणो
मन-चैत्रः परकीयमोदन पक्ष्यति न स्खौदनं ताशस्थलीयोक्तप्रयोगे ओदनपदस्य तादृशौदनपरत्वस्यावश्यकलात् प्रतियोमिनि कालानन्वये चातीतादिचैत्रीयौदनकर्मकपाककृतेः प्रसिध्या तदभावो बोधयितुं शक्य इति भावः । नचैवमिति । अभावद्वयभानोपगमे सतीत्यर्थः । स्वार्थाभावेति । खं नञ्पदम् । कालविशेषणेति । अतीतकालस्य अध्यत्त्वेप्यतीतखं यद्यपि तदर्थस्तथापि तत्काले विशेषणीभवदेव तदर्थो न खातयेण खाताश्रयेण च तदर्थवं विवक्षितमि
। मध्यदशायामिति । एकपाकानुकूलायाः कृतेः कस्याश्चिदतीतत्वे कस्याश्चिद्भविष्यत्त्वे च वर्तमानकृतिदशायामिसर्वः । भविष्यत्त्वं च नापत्तौ प्रयोजक मध्यशब्दखारस्यादुतम् । नच वर्तमानकृतिदशायामित्येवकुतो नोक्तमिति वाच्यम् भापतिप्रयोजकस्य तत्पाकानुकूलकृतेरतीतवस्यातोलाभासंभवात् । उक्तरीत्येति । खवृत्तिकृतिजन्यपरकाननुकूलल विशि. प्रतियोगिखस्य संसगलोपगमेनेत्यर्थः । पाकरूपाणां सर्वव्यापाराणां एकफलं प्रत्यनुकूलतया तादृशकृतिप्रयोज्यव्यापा
| SR No. | 008449 |
| Book Title | Vyutpattivada Gudharthatattvaloka |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dharmadattasuri |
| Publisher | Nirnaysagar Yantralaya Mumbai |
| Publication Year | |
| Total Pages | 218 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 8 MB |