Page Text
________________
गूढार्थतत्वालोकव्याख्यासहितः ।
२०३ त्पूर्व कर्मसमाप्त्युत्तरं चाधीतेपचतीत्यादिप्रयोगवारणाय कृस्यादिरूपव्यापारे ताशकालस्य खत सिमागभावाप्रतियोगित्वस्ववृत्तिध्वंसाप्रतियोगिप्रकृतक्रियाकर्तृनिष्ठत्वाभ्यां विशेषितेनाधेयतासंब न्धेनान्वयनियम उपगन्तव्यः । तत्तत्क्रियारम्भपूर्वमपि तत्समात्युत्तरमपि वा घर्तते यस्तत्तत्कियानुकूलकत्यधिकरणकालस्तस्य दर्शितविशिधाधेयतासंबन्धस्तादृशकृतौ बाधितोऽप्रसिद्धो बेतिन शब्दप्रयोगाधिकरणताइशकालमादाय दर्शितप्रयोगापत्तिः । सम्बन्धे स्वपदार्थस्य विशिय निवेशे प्युपपत्तिश्चिन्त्या । नच क्रियानुकूलकृतिशून्यान्तरालदशायां स्थूलकालमादाय पचति अधीते इत्यादिवत्तादृशकृत्यधिकरणक्षणेऽपि स्थूलकालावच्छिन्नाभावमादाय न पचति नाधीते इत्यादि प्रयोगस्तत्र नो वर्तमानक्षणमात्रान्विततारशक्रियानुकूलकृत्यभावबोधकतानियमात् । उक्तरीत्या विशिष्यशब्दप्रयोगाधिकरणक्षणादिरूपकालस्यापि लटूप्रत्ययेन बोधनसंभवात् । नसममिन्याहा. रस्थलेऽपि प्रतियोगिन्येच कालान्वय इति त न सत् । तत्तत्क्षणवृत्तिपाकादिकृतेरभावस्यान्यक्षजावच्छेदेन तदानींतनस्थलकालावच्छेदेन ताशकृतिमति सत्त्वनोकातिप्रसङ्गस्य दुर्वारत्वात् मच कालानवच्छिन्नाधारतासंबन्धेन नअर्थस्य पुरुषेऽन्वयानोकातिप्रसका इति वाच्यम् । ताशस्थूलकाले यत्रात्मनि पाकादिकृतिस्तादृशकालान्तर्गततादृशकृत्यनाधिकरणक्षणे न पचतीत्यादिप्रयोगो. पपत्तये तत्क्षणावच्छिन्नपाकादिकृत्यभावबोधस्यैव तत्र तत्र स्वीकरणीयतया कचित्प्रतियोग्यप्रसि. बेदुरत्वात् । व्यापाराबोधकेन च लडादिप्रत्ययेन क्रियायामेव वर्तमानत्वान्वयो बोभ्यते जाना. तीत्यादौ नतु लडर्थाश्रयत्वादी ज्ञानाद्यसत्त्वेऽपि तदाश्रयत्वादिसंबन्धे सति जानातीत्यादिप्रयोगा। पत्तेः।शानादिविशिष्टे आश्रयत्वादी कालान्वयमुपगम्यातिप्रसंगवारणे विशेषणे सानादावपि तदा न्वयस्यावश्यकत्वे तस्यैष स्वीकारौचित्यात् । नश्यतीत्यादी क्रियायां कालान्वयस्वीकारे विनष्टादा. वपि नश्यतीत्यादिप्रयोगः स्यादिति तत्रोत्पसेरपि लडाद्यर्थत्वमुपगम्य तत्रैव कालान्षयं दीधिति. कृदुपजगाम । वस्तुतस्तु नाशत्वमुत्पत्तिमदभावत्वम् तथाच धातुप्रतिपाद्यतावच्छेदकोत्पसावेव कालान्वय इत्येव साधीयः । वर्तमानकालस्योत्पत्तिसंबन्धेन धात्वर्थेऽन्वय इत्यपि वदन्ति ।
लट्प्रत्ययेन पक्ष्यतीत्यादी प्रत्ययार्थकृतौ शास्यतीत्यादौ क्रियायां भविष्यत्त्वं प्रत्याय्यते । यद्यपि भुध उत्पत्यर्थकतया अनागतकालोत्पत्तिकत्वं भविष्यच्छब्दार्थस्तथापि पश्यतीत्यादौ कृत्यादा. वनागतत्वमात्रस्य प्रतीतिरुपेयते उत्पत्तिप्रतीतेर्निष्फलत्वाद्भविष्यत्युत्पत्स्यत इत्यादौधातुनैव तारयो.
य्यते, नञ्जयतीत्यादौ च दुर्शिता गतिः। तथाच वर्तमानप्रागभावाप्रतियोगित्वम् प्रतियोगितासंबन्धेनान्वयो वर्तमानप्रागभावोवालटूप्रत्ययार्थः प्रागभावानङ्गीकारे वर्तमानकालध्वंस पर तदर्थध्वंसस्य कालोपाधित्वेन स्वसमानकालपदार्थाधारतया अनागतकतेर्वर्तमानकालध्वंसोत्पत्तिमा तया उत्पत्तिसंबन्धेन कृत्यादावन्वयः । अथ पचमानेऽप्युदीच्यपाकानुकूलकृतिमादाय पश्यतीत्या. दिप्रयोगापत्तिः। पाकानुकूलकृतित्वावच्छेदेन चानागतत्वबोधस्वीकारो न संभवति । पूर्वपूर्वपाकानुकूलकृतौ तद्वाधारपक्ष्यमाणेऽपि पश्यतीति प्रयोगानुपपत्तेः । तत्तत्पाकानुकूलकृतित्वावच्छेदेनापि तदन्वयासंभवः तत्तत्पाकत्वेन पदादनुपस्थितेः ।नापि यत्किचित्पाकानुकूलाघकृतित्वावच्छेदेन तदन्वयः आयत्वोपस्थापकपदाभावात् । तत्तयक्तिमनन्तर्भाव्य दुर्वचत्वाति चेन्न । प्रागभाषस्य वर्तमानत्वं शब्दप्रयोगाधिकरणक्षणवत्तित्वं वर्तमानप्रागभावस्य प्रत्ययार्थरखे तस्य स्खविशिष्टकाल. त्तिकृतिजन्यपाकाननुकूलत्वविशिष्टप्रतियोगितासंबन्धेन वर्तमानकालध्वंसस्य तदर्थत्वे च खपर्वकालीनकृतिजन्यपाकाननुकूलत्वविशिष्टाधेयत्वसंबन्धेन कृत्यंशेऽम्बयोपगमे उदीच्यकृतौ वर्तमानमा
उकत्रित्वेन संर्सगत्वे बाधित इत्युक्तं विशिष्टरूपेण तथात्वेखप्रसिद्धद्दति । उपपत्तिश्चिन्त्येति । खवृत्तिप्रागभावप्रतियोगिलसम्बन्धावच्छिन्नखनिष्ठावच्छेदकताकप्रतियोगिताकभेदादेस्संसर्गत्वे स्वपदार्थस्य संसर्गाघटकरवेऽपि सत्यभावादननुगमविरह इति भावः इत्यादिप्रयोगो नचेत्यन्चयः । पचमान इति । यस्याः: पाकक्रियायाः काचिकृतिरुत्तरका.
| SR No. | 008449 |
| Book Title | Vyutpattivada Gudharthatattvaloka |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dharmadattasuri |
| Publisher | Nirnaysagar Yantralaya Mumbai |
| Publication Year | |
| Total Pages | 218 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 8 MB |