Nyayasamucchaya

SR No.: 008446
Original Sutra Author: N/A
Author: Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad
Total Pages: 206
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 10 MB

Page 220

200 न्यायार्थसिन्धु-तरङ्गकलितो न्यायसमुच्चयः / [द्वितीयोल्लासे न्यायौ 53-55 तावन्मात्रेण लक्ष्यनिर्वाह इति द्वितीयार्थस्यैवानित्यत्वेन खमत- | यथास्वकाल तयोरपि समावेशार्थ "श्रु-सद०"[५.२.१.140 साधनमिति मत्वा "वादेश्च०" [5. 2. 67.] इति सूत्रशेषे इति सूत्रे वाग्रहणं सार्थकम् / फलं चान्यन्त्र-स्मरसि चैत्र! बृहत्तौ-"शीलादिकृत्प्रत्ययोऽसरूपविधिना न भवति" इति | कश्मीरेषु वत्स्यामः' इत्यादौ "अयदि स्मृत्यर्थ भविष्यन्ती" ज्ञापने सकले प्रदर्शिते “बाहुलकात् क्वचिद् भवत्यपि-"काम- [5.2.9.] इति सूत्रविहितभविष्यन्तीविषये प्राप्ताऽपि “अनक्रोधौ मनुष्याणां खादितारौ बृकाविव / " अत्र णकविषये | द्यतने प्रस्तनी" [5.2.7.] इति हस्तनी न भवति / अन्यो"[निन्द-हिंस." 5.2.68.] इति विधीयमानणकप्रत्ययविषये] न्यमिति च कथनं त्यादिविभक्तीनामेव परस्परमुत्सर्गापवाद-45 तूच्" इत्युक्तम् / एतचोदाहरण वृत्ती व्याख्यातपूर्वम् / शीलादि- तया प्रवृत्तिविषये प्रकृतन्यायप्रवृत्तिरिति सूचनार्थम्, तेन प्रत्ययेष्वशीलादिकृत्प्रत्ययोऽसरूपविधिना न भवति' इत्यत्र शीला- त्यादिविभक्तेरपवादभूताया विषये उत्सर्गभूता त्यादिविभक्तिरेव दिप्रत्ययेष्वित्यस्य शीलाद्यर्थेषु विहिताना प्रत्ययान प्राप्तौ सत्या- न समाविशति, कृत्प्रत्ययस्तु तत्र विषये भवत्येव, यथा-तत्रै10मित्यर्थः / अत्र च 'अशीलादिकृत्प्रत्यय' इत्यस्य सामान्यतः कर्तरि / वोपशुश्रावेति प्रयोगो यथा भवति, तथोपश्रुतवानिति प्रयोगोविहितकृत्प्रत्यय इत्यर्थः। वस्तुतस्तु 'शीलाधर्थेष्वसरूपविधिर्नास्ति' | ऽपि भविष्यत्येवेति // 54 // 50 इति सामान्यरूप एवं न्यायोऽभिप्रेय उभयथा ब्याख्यान स्यावश्य *त्यादिष्वन्योऽन्य नासरूपविधिः // 54 // कत्वात् / आश्रितश्चायं न्यायोऽन्यैरपि वैयाकरणैः सामान्यरूप त०-ननु पूर्वन्याय एव 'त्यादिषु च' इति पठितव्ये किमर्थएव। तथा च शीलाद्यर्थेविल्यत्र विषयसप्तमीमाश्रित्योभयथा मयं पृथगुपदिश्यते इति चेत् ? न-'अन्योऽन्यमू' इति विशेष15 व्याख्यानस्य सुकरत्वमिति बोध्यम् // 53 // कथनार्थत्वात् , त्यादिषु हि त्यादीनामेव परस्परमुत्सर्गापवाद भावे प्रकृतन्यायप्रवृत्तिस्वीकारात् / न च तदपि सहैव पठ्य-55 *त्यादिष्वन्योऽन्यं नासरूप ताम्-'शीलायर्थेषु त्यादिषु चान्योन्यं नासरूपविधिः' इति विधि:* // 54 // वाच्यम्, तथा सति शीलादिप्रत्ययानां सामान्यार्थप्रत्ययैः सि०--"असरूपोऽपवादे वोत्सर्गः प्राक् के" [5.1. | सहासरूपविधिनिषेधो न स्यात् , इष्यते च सोऽपीति पूर्वन्यायव्या१६.] इति सूत्रबाधकन्यायकथनप्रसङ्गेन पूर्वन्यायसमानविष- | ख्यावसरे अपश्चितम् / अत्र च न्याये ज्ञापिते सति “वाssका20 योऽयमपि न्यायःस्मृतिपथमधिरूढः / इदमसरूपविधायकसूत्रं | माधरूढः / इदमसरूपविधायकसूत्र | सायाम्" [5.2. 10.] इति "ह-शश्वद्-युगान्तः-प्रच्छये 60 कृत्प्रत्ययेष्विव निर्दिष्टावधिपठितासु त्यादिविभक्तिष्वपि प्रव-शस्तनी वा" [5.2.13.] इति "वाऽद्यतनी पुराऽऽदो" [5. तत एवेति तद्विषयेऽपि लक्ष्यसंस्कारानुरूपोऽयं न्यायः / / 2.15.7 इत्यादिषु सर्वत्र वाग्रहणस्य सार्थक्यं सजायते, अन्यथा त्यादिषु-त्यादिविभक्तीनां परस्परं बाध्यबाधकविषये, असरूप- त्यादिष्वसरूपविधिसत्त्वे तु सर्वत्र विनाऽपि वाग्रहणमुत्सर्गप्रत्यविधिः "असरूपोऽवादे." [51.16.] इति सूत्रविहितोयानां पाक्षिकी प्रवृत्तिः स्यादेवेति तत्र तत्र वाग्रहणस्य वैयथ्य 26 विधिः-असरूपापवादप्रत्ययस्य विकल्पेनोत्सर्गविषये प्रवृत्ति- स्यादेव / बृहदत्तौ च 'बावचन विभक्तिष्वसरूपोत्सर्गविधिनिषे. 65 रूपं विधानं न भवतीत्यर्थः / तेनोत्सर्गरूपायास्त्यादिविभक्तेधार्थम्' इत्येवोक्तम् / तथा च विभक्तिसामान्यग्रहणं कृतम्, न विषयेऽपवादरूपा त्यादिविभक्तिरेव प्रवर्तते, न तु प्रकृतसूत्र- | तु त्यादिग्रहणम् , तथापि “असरूपोऽपवादे वोत्सर्गः प्राकू के" बलेनोत्सर्गरूपाया अपि पाक्षिकी प्रवृत्तिरिति फलति / अत्र च[५.१.१६.7 इति सूत्रगृहीतेऽवधौ सादय एव विभक्तयः ज्ञापर्क "श्रु-सद-वस्भ्यः परोक्षा बा"[५. 2. 1.] इति सूत्रे पठ्यन्ते न तु स्यादय इति विशेषपर्यवसायित्वमेव न्यायस्येति 30 वाग्रहणम् , तद्धि यथास्वकालमद्यतन्यादिविधानार्थमित्युक्तं / फलति / / 54 // तत्रैव वृत्तौ। अद्यतनी-ह्युस्तन्यौ चोत्सर्गभूतेऽपवादभूतयाऽनयै- | ...... *स्त्रीखलना अलो बाधकाः तत्सूत्रविहितया परोक्षया "असरूपोऽपवादः"[५.१. 16. ] इति सूत्रबलेन विकल्पेनैव बाधिष्येते इति तयोरपि स्त्रियाः खलनौ* // 55 // समावेशः स्वत एव सिद्ध इति वाग्रहणं व्यर्थमेव, व्यर्थीभूतं , सि०-प्राक् क्तेः पठितेषु प्रत्ययेषु निर्णायकतया "अस36च तत् प्रकृतन्यायं ज्ञापयति / तथा चोक्तं तत्रैव सूत्रे बृह- रूपोऽपवादे वोत्सर्गः प्राक्क्तेः "[5.1.56.] इति सूत्र इत्तौ-"असरूपत्वादेवाद्यतन्यादिसिद्धौ वावचन विभक्तिष्व- मुक्तम् , क्तः परतस्तन्निर्णयार्थमयं न्याय आश्रीयते / अत्र 76 सरूपोत्सर्गविभक्तिसमावेशनिषेधार्थम्" इति / ज्ञापिते चास्मिन् ! स्त्रीत्यनेन "स्त्रियां क्तिः"[५.३.८९.] इत्यधिकारोक्काः न्याये "श्रु-सद.”[५.२.१.] इति विहिततया परोक्षया प्रत्यया गृह्यन्ते, स्त्रियामित्यस्याधिकारश्च "भावे" [5.3. औत्सर्गिक्यावद्यतनी-शस्तन्यो नित्यमेव बाधिष्यते इति पक्षे / 122.] इति सूत्रपर्यन्तमस्ति / क्तिः, क्यप्, शः, यः, अः,