Nyayasamucchaya

SR No.: 008446
Original Sutra Author: N/A
Author: Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad
Total Pages: 206
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 10 MB

Page 218

198 न्यायार्थसिन्धु-तरङ्गकलितो न्यायसमुच्चयः / [द्वितीयोल्लासे न्यायौ 52-53] नस्भावाबीत्वस्त्राङ्गादिस्वरणत्वेषु वचनप्रामाण्यात सिद्धम्" इति। 2.28.1 इति शीलार्थे इष्णुर्विधीयते, तेनालङ्करिष्णुरिति 40 एतच्च वार्तिकं भाष्यकृता इत्थं व्याख्यातम्-"अनवकाशा / रूपं भवति, स चेष्णुरसरूपस्योत्सर्गप्रत्ययस्य "तृन शील-धर्मएते विधयः, ते वचनप्रामाण्याद् भविष्यति" इति / अत्र साधुषु"[५.२. 27.1 इति विहितस्य तृनो यदि विकल्पेन कैयटः-“येषां हि क्रियाशब्दप्रयोगे तं प्रत्युपसर्गसंज्ञा ते संप्रत्य- | बाधकः स्यात् तर्हि अलकर्ता इत्यपि रूपं स्यादेव, किन्तु प्रकृ5 नुपसर्गसंज्ञा अपि गृह्यन्ते इत्यर्थः" इति / अनेन च यद्यपि | तन्यायेन शीलाद्यर्थप्रत्ययेष्वसरूपविधेनिषिद्धत्वेन नित्यमेवाप*साम्प्रतिकाभावे भूतपूर्वगतिः* इति न्यायवलेन तादृशस्थले वादस्योत्सर्गबाधकत्वमिति 'अलङ्कर्ता' इति तृन्नन्तं रूपमसाध्वेव 45 भूतपूर्वमुपसर्गत्वं ग्राह्यमित्यायाति, तथापि"तत्र सर्वत्रोपसर्गग्रहणं न केवलमयं न्यायः शीलाद्यांना प्रत्ययानां परस्परमसरूपप्राद्यपलक्षणमिति भावः" इति नागेशोत्या प्रादिलक्षणे वेति | विधावेव प्रवत्तंते, भपि त्वन्येरपि सहासरूपविधिने भवति, रामायाति / खं मतमपि तथैवेति पूर्व प्रदर्शितमेवेल्यलमधिके- ततश्च शीलाद्यर्थविशिष्टे कर्तरि णकादयोऽप्युत्सर्गा न भवन्ति, 10नेति // 52 // / इति मतान्तरसंग्रहार्थमस्य न्यायस्यान्योऽर्थ इत्थमाख्यायते , शीलादिप्रत्ययेषु विषयभूतेषु सामान्यतः कायर्थविहित 50 *शीलादिषु प्रत्ययेषु नासरूपो | औत्सर्गिकः कृत्प्रत्ययोऽसरूपोत्सर्गविधिना प्राप्तोऽपि न भवति, त्सर्गविधिः // 53 // / तेनालङ्करिष्णुरित्यादी शीलाद्यर्थे "भ्राज्यलङ्कग०" [5.2. सि०—“असरूपोऽपवादे वोत्सर्गः प्राक् क्तः" [5. 1. / 28.] इति विहितस्य इष्णुप्रत्ययस्य विषये सामान्यार्थविहि१६.] इति सूत्रेणापवादविषयेऽप्युत्सर्गप्राप्तप्रत्ययस्यासरूपस्य | तत्वात् प्राप्तः “णक-तृचो" [5. 1.48.] इति णको न 15 प्रवृत्तिः पक्षेऽनुज्ञायते; तस्य सूत्रस्य शीलादिश्वर्थेषु विहितानां / भवतीति तनार्थे [शीलाद्य) ] 'अलङ्कारक' इति प्रयोगो न 55 प्रत्ययानां विषयेऽप्रवृत्तिसूचकोऽयं न्यायः। अन्न शीलादिग्वि- भवति / एतदर्थज्ञापकं च शीलायर्थे 'परिवादक' इत्यस्य त्यत्रादिपदेन धर्म-साध्वर्थयोर्ग्रहणम् , तथा च धर्मार्थे सिद्धयथ "वाद 'सिद्धयर्थ "वादेश णकः" [5.2.67.1 इति सूत्रेण तत्रार्थे साध्वर्थे शीलार्थे च विहितानां प्रत्ययानां विषयेऽसरूपस्यो- | विशिष्य कविधानम् , तथाहि-तत्रार्थेऽप्यसरूपविधिना त्सर्गस्य सामान्यविहितस्य प्रत्ययस्य, विधिः-विधानम् "अस- ! "णक-तृचौ" [5. 1. 48. ] इति के सति परिवादकस्य 20 रूपोऽपवादे."५.१. 16.] इतिसूत्रप्राप्तं न भवतीति सिद्धौ सत्यां तद्वैयर्थ स्पष्टमेव, पश्यति त्वाचार्यों यत्-शीला- 60 न्यायार्थः / अस्य च ज्ञापकं "भूषा-क्रोधार्थ-जु-सृ-गृधि-ज्वल- द्यर्थे विहिरीस्तृन्नादिभिर्णको बाधिष्यत इति सामान्यार्थविहिशुच-श्वानः [5. 2. 12.] इति सूत्रे पद्यतेरनुकर्षणार्थ: तस्य "णक-तृचौ" [5. 1.48.] इत्यस्य प्रवृत्तिर्न स्यादिति चकारकरणम् , अनेन हि सूत्रेणानो विधीयते, सच पद्यतेरिदि-! परिवादक इत्यस्य सिद्धयर्थं "बादेश्च णकः" [5.2.67.] वात् “इडिन्तो व्यञ्जनाद्यन्तात्" [5.2.44.] इत्यनेनैव / इति सूर्व रचयति, तदिदं सूत्रं *शीलादिषु नासरूपोत्सर्ग25 सिद्धः / तथा च सिद्धेऽपि सति यदनस्य विधानार्थमिह पद्यते / विधिः इति न्यायो न शीलादिष्वेव परस्परमसरूपविध्यभावं 65 रनुकर्षणार्थ चकारः पठ्यते तेनाय न्यायो ज्ञाप्यते इति लभ्यते / / वारयति, अपि तु तैः सह सामान्यविहितानामप्योत्सर्गिककथं कृत्वा ज्ञापकमिचि चेत् ? उच्यते-"लष-पत-पद०" प्रत्ययानामसरूपविधि वारयतीति ज्ञापयति / दीपधातोः [5.2.41.1 इत्यकणा बाघो मा भूदेतदर्थमेव हि "भूषा-! "इडितो व्यञ्जना." [5. 2. 44.1 इति सूत्रप्राप्तस्यानस्य क्रोधार्थ." [5.1.42.] इति सूत्रे चकारेण पदनुकृष्यते, | निषेधाय "न णिङ्-य-सूद-दीपदीक्षः" [5. 2. 45.] इति 30 तश्च नावश्यकम् “असरूपोऽपवादे." [5.1.16.] इत्यनेन ' सूत्रे दीपग्रहणेन प्रकृतन्यायस्य प्रथमार्थस्यानित्यत्वमिति विज्ञा-70 "इडितो व्यञ्जनाद्यन्तात्" [5. 2. 44.] इत्यौत्सर्गिकस्या- : यते, तथाहि-दीपधातोः “स्म्यजस-हिंस." [5. 2. 79. ] नस्याऽनुज्ञातत्वेन बाधस्यासंभवात् / तथा च पदनुकर्षणार्थस्य इति रो विधीयते, स च "इडिन्तो व्यञ्जना०" [5.2.44.] चकारस्य वैयथ्य स्पष्टमेव / ज्ञापिते चास्मिन् न्यायेऽनेन इति विहितस्यानस्यापवादभूत इति सोऽनं बाधिष्यत एवेति शीलादिप्रत्ययेब्बसरूपविधिनिषिद्ध इति / "लष-पत पदः" तनिषेधाय "न णिक-य-सूद-दीपदीक्षः" 5.2.45.] इति 35[5.2. 41.] इत्युकणा बाधः स्यादेचेति पदोऽनुकर्षणार्धस्य सूत्रे दीपधातोर्ग्रहणं व्यर्थमेव, न चासरूपविधेर्विकल्पेन बाध-75 चकारस्थान विधानार्थमावश्यकत्वमिति स्वांशे चारितार्थ्यम् / / कत्वात् पक्षेऽनो भविष्यत्येवेति तद्वाधनार्थमावश्यकमेवात्र फलं चास्य - अलकरिष्णुः कन्यामिति यथा भवति तथाऽलं-दीपग्रहणमिति वाच्यम्, प्रकृतन्याये शीलाद्यर्थेष्वसरूपविधेः कर्ता कन्यामिति तृनन्तं रूपं न भवतीति / "भ्राज्यलंकृग-निरा- प्रतिषिद्धत्वात् / एवं च प्रकृतन्यायाप्रवृत्ति विना स्वसार्थक्यमकृरा-भू-सहि-रुचि-वृति-वृधि-चरि-प्रजना-ऽपत्रप इष्णुः" [5. ! लभमानं "न णिङ्-य-सूद०"५.२.५५.] इति सूत्रे दीप