Page Text
________________
नयामृततरङ्गिणी-तरङ्गिणीतरणिभ्यां समलतो नयोपदेशः ।
कत्वप्रतीतेर्बहुत्वविशेषेण समर्थने द्वित्वादिप्रतीतेरप्येकत्वविशेषेणैव समर्थयितुं शक्यत्वात्, वास्तवाभावे गौणानुपपत्तरप्युक्तत्वाच्च । न च ' 'द्वाविमौ नील-पीतौ' इति गौण द्वित्वाद् विलक्षणं 'द्वाविमौ घट-पटौं' इत्यत्र द्वित्वमनुभूयते, न चैकत्र ज्ञाने द्वित्वं प्रकारः, अन्यत्र तु नेत्यपि विनिगन्तुं शक्यम् , विजातीयज्ञानविषयत्वसंबन्धेन स्वस्थितस्वप्रकारतया बुद्धिबैलक्षण्योपपादनमप्युभयत्र तुल्ययोगक्षेमम् । एकत्रापि च घटे नीलत्व-घटत्वाभ्यां द्वित्वमनुभूयत एव, अनुभूयत एव च एते वृक्षा वनम्' इति बहुत्वावच्छिन्नेऽपि केनचिदुपाधिनैकत्वमिति, स्वसामग्रीप्रभवैकत्वद्वित्वाद्यनन्तपर्यायोपेतद्रव्य एवापेक्षाबुद्धिहे तोरपेक्षात्मकभावे यथाक्षयोपशमं कदाचिदेकत्वप्रकारकं कदाचिच्च द्वित्वादिप्रकारकं ज्ञानं जायत इत्यपेक्षाबुद्धिगम्यत्वमेव द्विस्वादेर्युक्तम् । अत नयरूपत्वादस्या नथान्तरसंयोजनया सप्तभङ्गीसंगतिरपि सनता, यादृशविषयता. मानैकत्वप्रतीतेरिति- ' एको धान्यराशिः' इत्यत्रैकशब्देनैकवचनेनैकरवप्रतीतेत्रित्वादिपरार्द्धपर्यन्तसङ्ख्यावृत्तिवहुत्वत्वव्याप्यापेक्षाबुद्धिविशेषजन्यतावच्छेदकजातिविशेषविशिष्टबहुत्वविशेषात्मकाशित्वाविषयकत्वेनोपपादने द्वित्व-त्रित्वादिप्रतीतेरप्ये, कत्वत्वव्याप्यजातिविशेषविशिष्टैकत्वविशेषेणैवोपपादयितुं शक्यत्वाद् वास्तवद्वित्व-त्रित्वादेरप्युच्छेदः प्रसज्येत, यदि च वास्तवद्वित्वादि न भवेत् तदैकत्व विशेषलक्षणगौणद्वित्वादि कल्पयितुं न शक्यत इति विभाव्यते तर्हि सामूहिकैकत्वस्यानुभूयमानस्य वास्तवत्वे बाधाभावेन तत्रापि तदैकरवं वास्तवं विहाय गौणं बहुत्वविशेषादिरूपं न कल्पयितुं शक्यं वचिदपि सामूहिकैकत्वस्य वास्तवस्याभावे तद्वौणानुपपत्तरित्यर्थः । उक्तत्वाश्चेति- 'अथैकत्व-द्वित्वादि तत्तद्धर्मप्रकारकबुद्धिविषयत्वादिकं गौणमेव' इत्याद्याशङ्कय अन्ते 'वास्तवद्वित्वाद्यभावे ज्ञानाकारतापर्यवसानेन साकारवादप्रसाच्च' इत्यनेन ग्रन्थेनोक्तत्वाचेत्यर्थः । 'न च' इत्यस्य 'अनुभूयते' इत्यनेनान्वयः, 'द्वाविमौ नील-पीती' इत्यत्र गौणं नील-पीतगतं द्वित्वं विषयः, 'द्वाविमौ घट-पटौ' इत्यत्र मुख्यं द्वित्वं विषय इति कल्पना तदा स्याद् यदि प्रतीत्यो_लक्षण्यं तद्विषययोर्वा वैलक्षण्यमनुभूयेत, न च तथा वैलक्षण्यमनुभूयत इति, एवं च यदि 'द्वाविमौ नील-पीती' इत्यत्र गौणं द्वित्वं विषयस्तर्हि 'इमो घट-पटौ' इत्यत्र गौणमेव द्वित्वं विषयोऽस्तु. 'द्वाविमौ घट-पटौ' इत्यत्र मुख्यद्वित्वस्य विषयत्वे 'द्वाविमौ नील-पीतौ' इत्यत्रापि मुख्यस्यैव द्वित्वस्य विषयत्वं भवतु. अनुभवस्य समानस्यैवोभयत्र सद्भावादिति भावः । 'न च' इत्यस्य 'शक्यम्' इत्यनेनान्वयः । एकत्र ज्ञाने 'द्वाविमौ घट-पटौ' इत्यस्मिन् ज्ञाने घट-पटरूपविशेष्ये द्वित्वं प्रकारः, अन्यत्र तु न 'द्वाविमौ नील-पीती' इति ज्ञाने पुनील-पीतरूपविशेष्ये द्वित्वं न प्रकारः, इत्यपि एवंप्रकारेणापि, विनिगन्तुं न च शक्यं विनिगमकहेतोरभावात् , इत्युभयत्रैव प्रकारतया भासमानस्य द्वित्वस्यैकत्र गौणत्वमपरत्र मुख्यत्वमित्यपि कल्पयितुं न शक्यमिति भावः । द्वाविमौ नील-पीतौ' इत्यत्र द्वित्वं स्वस्मिन्नेव प्रकारतया भासते, "द्वाविमौ घट-पटौ' इत्यत्र तु द्वित्वं पट-पटयोः प्रकारतया भासते, इत्येवं बुद्धिलक्षण्य कल्पनमपि न विशेषकम् , यतः 'द्वाविमौ घट-पटौ' इत्यत्र द्वित्वं स्वस्मिन् प्रकारतया भासते, 'द्वाविमौ नील-पीतौ' इत्यत्र तु द्वित्वं नील-पीतयोः प्रकारतया भासते इत्यपि वक्तुं शक्यत एव, द्वित्वे द्वित्वस्य विजातीयज्ञानविषयत्वसम्बन्धस्य प्रकारतावच्छेदकस्योभयत्र सम्भवादित्याहविजातीयज्ञानविषयत्वसम्बन्धेनेति । 'स्वस्थितस्वप्रकारतया' इति स्थाने 'स्वस्मिन् स्वप्रकार तया' इति पाठो युक्तः । यद्यनुभवमुखप्रेक्षाविदग्धो भवति विपश्चित् तदाऽपेक्षाभेदेनकत्रापि द्वित्वं वहृष्यप्येकत्वमनुभूयमानं नापलपनीयम् , एकत्रापि द्रव्येऽपेक्षात्मकभावे सतामेकत्वाद्यन्तपर्यायाणां मध्यादपेक्षाबुद्धिरूपकारणबलतो यथाक्षयोपशमं कदाचिदेकत्वप्रकारकं ज्ञानं कदाचिद् द्वित्वादिप्रकारकं ज्ञानं जायत इत्यतोऽपेक्षाबुद्धिगम्यत्वमेव द्वित्वादेर्युक्तमित्युपदर्शयति- एकत्रापि च घट इति। 'अनुभूयत एच' इत्यनुभवप्रमाणमावेदितम् , एवमग्रेऽपि । एकस्मिन् द्रव्येऽनन्तपर्यायसम्भवाऽऽवेदनायोक्तम्- स्वसामग्रीप्रभवेति- स्वस्वसामग्रीप्रभवेत्यर्थः । 'अपेक्षात्मकभावे' इति द्रव्यस्य विशेषणम् , अपेक्षात्मको भावः स्वभावो यस्य सोऽपेक्षात्मकभावः, तस्मिन्नित्यर्थः, यत एवापेक्षात्मकस्वभावमनन्तपर्यायोपेतद्रव्यं तत एव तत्रापेक्षाबुद्धिरूपकारणात् कस्यचित् पर्यायस्य कदाचिदभिव्यक्तिरित्यभिसन्धिः । अत एव द्वित्वादेरपेक्षात्मकबुद्धिगम्यत्वोदय । अस्या अपेक्षाबुद्धः, एफयापेक्षाबुद्धधकः पर्यायोऽभिव्यज्यते, द्वितीयया तया द्वितीयः पर्यायस्तत्पर्यायप्रतिक्षेपात्माऽभिव्यज्यते, ताभ्यां सम्मि. लिताभ्या क्रमेण युगपद् वा ताशपर्यायद्वयं तथाऽभिव्यज्यत इति तथाऽभिव्यज्यमानपर्यायकदम्बकावगतये सप्तभनौवाक्यं
| SR No. | 008444 |
| Book Title | Nayopadesha Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Lavanyasuri |
| Publisher | Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad |
| Publication Year | |
| Total Pages | 210 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 7 MB |