Page Text
________________
१७२
नयामृततरङ्गिणी-तरङ्गिणीतरणिभ्यां समलङ्कतो नयोपदेशः । देशे दह्यमाने ' शाटी दग्धा' इति वचनं कथं भगवदुक्तर्जुसूत्रानुवादेन समर्थितम् ? तदानी शाटीदाहक्रियाकालसंवलितस्य तन्निष्ठाकालस्याभावादिति जिज्ञासायामाह --
दह्यमानेऽपि शाट्येकदेशे स्कन्धोपचारतः।
शाटी दग्धेति वचनं ज्ञेयमेतन्नयाश्रयम् ॥ ३२ ॥ नयामृत०-दह्यमानेऽपीति । शाट्येकदेशे दह्यमानेऽपि तत्र, स्कन्धोपचारत:-शाटीस्कन्ध. वाचकशाटीपदोपचारात्, 'शाटी दग्धा' इति वचनम , एतन्नयाश्रयम्-ऋजुसूत्राभिप्रायकं ज्ञेयम, तदाह भाष्यकार:" उज्जुसुअणयमयाओ वीरजिणिंदवयणावलंबीगं । जुजेज डज्झमाणं डटुं वोत्तुं न तुज्झ त्ति " ॥
[विशेषावश्यकभाष्यगाथा-२३२९] जमालिमतव्युद्वाहितां प्रियदर्शनां प्रति भगवद्वचनवासितचेतसो ढंकस्योक्तिरियम् , तथा चात्रोपचारमूलव्यवहारनयोपगृहीतस्यर्जुसूत्रनयस्य प्रवृत्तिरित्युक्तं भवति । इदं तु ध्येयम् , एवं सति दीर्घः क्रियाकाल आंशिककार्यक्षणकोटिविषयोऽभ्युपगन्तव्यः, तत्र च यद्यपि कारणक्षणस्य पूर्ववर्तितयैव शाट्येकदेशे दह्यमाने न शाटी दह्यत इति न स शाटोदाइकाल इति कुतः शाटीदाह क्रियाकालसेवलित स्तनिष्ठाकाल इति सदानी 'शाटो दग्धा' इति वचनमभिधेयशून्यमेवेति भावः ।
विवृणोति-दह्यमानेऽपीतीति । तत्र शाट्येकदेशे। उक्तार्थे भाष्यसम्मतिमुपदर्शयति- तदाहेति । उजुसुअ० इति- ऋजुसूत्रनयमताद् वीरजिनेन्द्रवचनावलम्बिनाम् । युज्यते दह्यमाने दग्धे वक्तुं न तवेति" इति संस्कृतम् । दह्यमाने शाट्येकदेशे 'शाटी दग्धा' इति वचन का प्रति कस्येत्यपेक्षायामाह-जमालीति- जमालि:- क्रियमाणं कृतमिति सिद्धान्तमश्रधानो मुनिविशेषः, य. प्रामवस्थमा भगवतो जामाता, प्रियदर्शना- जमालिमतमनुसरन्ती साध्वी, या प्रागवस्थया जमालिजाया, ढङ्कः-प्रियदर्शनासाध्वो प्रतिबोधनोद्यतो ढकनामा कुम्भकारः श्रावकः । इयं या भाष्यकारेणानन्तरगाथारूपेण संगृहीता। उपचार व्यवहारनय एवाभ्युपैति न तु ऋजुसूत्र इति कथमुपचाराश्रयेण ऋजुसूत्रनयाश्रिता निरुक्तोक्तिरित्यपेक्षायामाह-तथा चेति-उपचाराश्रयेणोक्तवचनव्यवस्थितौ चेत्यर्थः। अत्र शाटी दग्धेति वचने । अत्र शेमुषीविशेषमाधातुं किञ्चिद्विशेषमुपदर्शयति- इदं तु ध्येयमिति- एवं सतीत्यादिनाऽनन्तरमेव वक्ष्यमाणं विचारणीयमित्यर्थः । एवं सति उक्तवचनस्य व्यवहारनयोपगृहीतर्जुसूत्रनयप्रवृत्तिकत्वे सति । दीर्घः एकतन्तुप्रवेशादिसमयमारभ्य चरमतन्त्वादिप्रवेशनिष्पन्नपटस्वरूपसमयपर्यन्तस्थायी। आंशिकेति- सहस्रतन्तुकपटस्य द्वितन्तुकपटादिकमांशिकम् , तत्क्षणकोटिविषयः- स्वरूपसन्निविष्टो यस्य तादृशः, स्वरू सम्बन्धविशेषरूपविषयत्वस्य ज्ञानेच्छायत्नेष्वेव भावादन्याशस्य विषयत्वस्योपदर्शितरूपस्यैवात्र योग्यत्वात् , क्षणश्चात्र कार्यखरूप एव, ऋजुसूत्रनये क्षणमात्रस्थायिनो वस्तुन एक क्षणत्वात् , तथा च ऋमिकानल्पकार्यप्रवाहविशेषस्वरूपः क्रियाकालो दीर्थोऽभ्युपगन्तव्य इत्यर्थः। तत्र च उक्तदीर्घकालाभ्युपगमे च । कारणक्षणस्य कारणात्मकक्षणस्य । पूर्ववर्तितयैव अव्यवहितपूर्ववर्तितयैव । व्यापारात् क्रियायामुपयोगात् । क्रियाकाल: आद्यतन्तुप्रवेशादिलक्षणक्रियाकालः, तदव्यवहितपूर्ववर्तितयैव कारणक्षणस्योपयोगः, तस्य च चरमतन्तुप्रवेशनिष्पन्नपटस्वरूपात्मकनिष्ठा कालाव्यवहितपूर्ववर्तित्वं नास्ति किन्तु तदन्यस्यैव कारणक्षणस्य तदव्यवहितपूर्ववर्तितया तंत्रोपयोग इति कारणभेदात् क्रियाकाल-निष्ठाकालयोभेद पवेत्यर्थः, अस्य व्यवहारनयसम्मतत्वं च प्रतिक्षणमन्यान्यभावेऽप्येकतयैव व्यचहियमाणत्वम् , तद् यद्यप्यौपचारिकम् , एवमप्युपचारप्रधानस्य व्यवहारनयस्य सम्मतत्वमासादयत्येव, तथा च व्यवहारनयोपगृहीतस्य सूत्रस्य मते न सम्भवति क्रियाकाल निष्ठाकालयोरक्य मिलेकं सीव्यतोऽपरप्रच्यतिरित्यर्थः। तथापि आद्यतन्त्वादीनां द्वितीयादितन्तुभिः सह संयोजन लक्षणप्रवेशनलक्षणं पटस्य करणं क्रिया, तत्काल: क्रिया कालः, चरमतन्तुप्रवेशनतो निष्पन्नपदस्वरूपं निष्ठाकाल:, तयोरुक्तदिशा भेदस्य व्यवहारनयसम्मतत्वेऽपि । । म" इति स्थाने
| SR No. | 008444 |
| Book Title | Nayopadesha Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Lavanyasuri |
| Publisher | Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad |
| Publication Year | |
| Total Pages | 210 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 7 MB |