Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 3 2 3

SR No.: 008412
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 254
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 8 MB

Page 7

10
। अहँ ।
आशैशवशीलशालिने श्रीनेमीश्वराय नमो नमः | कलिकाल सर्वज्ञ - श्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीतं
25
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासनम् ।
[ स्वोपज्ञतत्त्वप्रकाशिकाभिधबृहद्वृत्ति-तत्त्वप्रकाशिका - प्रकाशशब्दमहार्णवन्याससंवलितम् ]
तत्र
परस्परान्योन्येतरेतरस्याम् स्यादेर्वा पुंसि ॥३, २.१ ॥
त० प्र०—- परस्परादीनामपुंसि - स्त्रियां नपुंसके च प्रयुज्यमानानां संबन्धिनः स्यादेः स्थाने आमादेशो वा भवति । इमे सख्य परस्परां भोजयतः, परस्परं भोजयतः; आभिः सखीभिः परस्परां भोज्यते, परस्परेण भोज्यते; इमाः सख्यः 15 परस्परां प्रयच्छन्ति, परस्परस्मै प्रयच्छन्ति; इमाः परस्परां । दीनां समाहारः, ततः षष्ठी, लाघवात् सर्वत्राचार्यैः समाहारापरस्परस्माद् वा बिभ्यति, इमाः परस्परां परस्परस्य वा दरस्यैव दृष्टत्वात् तात्पर्यविशेपसूचनार्थमेव क्वचित् । यद्यपि परपरश्चान्योऽन्यश्चेतरेतरश्चेति स्मरन्ति, इमाः परस्परां परस्परस्मिन् वा स्निह्यन्ति इमे !
श० म० न्यासानुसन्धानम् - परस्परा० । परस्परा
तदनादरः
कुले परस्परां भोजयतः, परस्परं भोजयत इत्यादि । इमे विग्रहेऽन्योन्येतरेतरशब्दयोः स्वराद्यदन्तत्वमितरेतरशब्दापेक्षया 40 सख्यौ कुले वा अन्योन्यामन्योन्यं वा भोजयतः सखीभिः चान्योऽन्यशब्दस्याल्पस्वरत्वमिति तस्यैव पूर्वनिपात उचितः, 20 कुलैर्वा अन्योन्यामन्योन्येन वा भोज्यते । इमे सख्यौ कुले वा तथापि सूत्रकारनिर्देशवलात् तस्य धर्मार्थादिगणे पाठोऽनुमेयः, इतरेतरामितरेतरं वा भोजयतः; सखीभिः कुलैर्वा इतरेतरा- | समासद्वयकल्पने गौरवात्, त्रयाणामपि सहैव विवक्षितत्वेन मितरेतरेण वा भोज्यते । अपुंसीति किम् ? इमे नराः पूर्वमन्योन्येतरेतरशन्दयोर्द्वन्द्वकरणे प्रमाणाभावात्, दृश्यते च परस्परं भोजयन्ति, नरैः परस्परेण भोज्यते; नरैः परस्परस्मैपदद्रयसमासेऽपि सूत्रकृतां पूर्वनिपातनियमपरित्यागः, यथा -- 45 दीयते । "समुद्राभ्राद्धः " [ पा० सू० ४. ४. ११८. ] “ लक्षण हेत्वोः " [ पा० सू० ३.२.१२६. ] इति पाणिनिसूत्रयोः स्वराद्यदन्तत्वात्पस्वरत्वप्रयुक्तपूर्वनिपातनियमपरित्यागः पूर्वत्रा भ्रशब्दस्य स्वराद्यदन्तत्वात् पूर्वनिपातः प्राप्तोऽपरत्र हेतु शब्दस्यात्पस्वरत्वात्, अर्ध्यत्वं तु न विवक्षितुं शक्यतेऽनर्थकत्वात् । अत एव च नवीना निर्दिष्टसूत्रद्वयशैल्या पूर्वनिपातनियमानां सर्वेषाभेव क्वाचित्कत्वं मन्यन्तेः अत एव स सौष्ठवौदार्यविशेष
50
[ तृतीयाध्याये द्वितीयपादः ]
अपरोऽर्थः - परस्परादीनामपुंसि प्रयुज्यमानानां संबन्धिनः स्यादेरमादेशो वा भवति । आभिः सखीभिः कुलैर्वा परस्परं परस्परेण वा भोज्यते, स्त्रीभिः कुलैर्वा परस्परं परस्परस्मै वा दीयते ।
अपरोऽर्थः——-परस्परादोनां पुंसि प्रयुज्यमानानां संबन्धिनः 30 स्यादेरम् वा भवति । एभिर्नरैः परस्परं परस्परेण वा भोज्यते,
।
एभिर्नरैः परस्परं परस्परस्मै वा दीयते । एवं च स्त्रीनपुंसकयोरमामौ द्वावादेशौ वा भवत इति त्रैरूप्यम् । इमे परस्परादयः शब्दाः स्वभावादेकत्व -पुंस्त्ववृत्तयः कर्मव्यतीहारविषयाः अस्मादेव च निर्देशात् पराऽन्येतरशब्दानां सर्वनाम्नां द्विर्वचनादि निपात्यते ॥ १ ॥
35